Home T́m Ca Dao Diễn Đàn T́m Dân Ca Phổ Nhạc T́m Câu Đố T́m Chợ Quê Góp Ư Toàn Bộ Danh Mục e-Cadao English

Thư Mục

 
Lời Phi Lộ
Lời Giới Thiệu
Cách Sử Dụng
Dẫn Giải
Diêu Dụng
Cảm Nghĩ
 
Ẩm Thực
Chợ Quê
Cội Nguồn
Cổ Tích
Lễ Hội
Lịch Sử
Ngôn Ngữ
Nhân Vật Nữ
Nhạc Cụ Việt Nam
Phong Tục Tập Quán
Quê Ta
Tiền Tệ Việt Nam
Tiểu Luận
Văn Minh Cổ
Vui Ca Dao
 
Trang Nhạc Dân Ca
 
Trang Chủ
 

 
 

 

 

 

   

Cổ nhơn: Tṛ chơi dân gian và trí tuệ


Không biết từ bao giờ, người dân thị trấn Bồng Sơn (Hoài Nhơn) đă quen với tṛ chơi cổ nhơn trong ngày tết cổ truyền, thiếu nó như thiếu bánh tét, bánh chưng, hoa mai vậy. Những người già kể lại rằng, tṛ chơi cổ nhơn bắt đầu từ trong cung vua. Đầu năm trong hội xuân, vua ra một bài thơ, quần thần đọc và đoán ư, ai đoán đúng được thưởng. Tṛ thả thơ dần dần được lưu truyền ngoài dân chúng và biến đổi thành tṛ chơi cổ nhơn.



Một điểm vui chơi cổ nhơn ở thị trấn Bồng Sơn (Hoài Nhơn)

Dân gian mà trí tuệ

Tṛ chơi cổ nhơn bắt đầu khi người cầm tịch (Ban tổ chức) ra bốn câu thai (câu thai gồm 4 câu thể lục bát hoặc thất ngôn tứ tuyệt) vịnh về một trong 36 con trong bảng tịch. Câu thai được treo trên cây nêu trên có lá cờ hội. Người chơi dựa trên câu thai để luận ra con ǵ. Nội dung những câu thai rất rộng, bàn từ cổ chí kim, người ra thai phải thông sử sách, giỏi về chữ nghĩa...

Người tham gia chơi cổ nhơn từ em bé đến cụ già, thanh niên, phụ nữ đều có lí của ḿnh để bàn. Nhưng để bàn được, phải là người giỏi chữ nghĩa; để đánh được là người phải hiểu về thời cuộc, tâm lư… Trên bảng tịch 36 con, mỗi con có hai tên, tên thường gọi và tên tộc, người xổ thường dựa theo tên tộc để xổ. Người đánh tự chia ra bốn bộ hoặc vùng như: sơn, thủy...Trong 36 con th́ con Chí cao (con trùn) được coi là ông tổ cổ nhơn, thường nhà cái không xổ con này.



Cây nêu dùng để treo câu thai trong tṛ chơi cổ nhơn

Trước kia, sau khi xổ, người cầm tịch phải đưa ra cái lí, cách luận của ḿnh. Nếu ai có cách giải hay hơn th́ được thưởng. Không giống như xổ số, người đánh trúng không phải đỏ đen, may mắn mà là người luận có lư nên trước khi đánh cổ nhơn người chơi bàn rất kỹ, người bán tịch thường là người biết bàn, luận về thai sao cho có lư để thu hút người chơi. Cuộc chơi là cuộc đấu trí, thi tài giữa người chơi và người cầm tịch nhưng không phải là thi tài cao thấp mà kiểu kẻ giỏi trốn người giỏi t́m. Có thể lấy một ví dụ câu thai:

Việt Nam con cháu Lạc Hồng
Ngàn năm rạng rỡ chiến công lưu truyền
Bảy lăm thống nhất hai miền
Xây nền độc lập, yên vui mọi nhà.

Người chơi có thể luận từ "con cháu" là phước tôn (con chó), hoặc hiệp hải (con ếch) hai miền thống nhấ... Người cầm tịch luận ra: phùng xuân (con Công). Phùng xuân là trùng phùng mùa xuân 75, mùa xuân với chiến công vĩ đại của dân tộc thống nhất đất nước...


Vui chơi có thưởng

Ai đến Bồng Sơn từ ngày 30 Tết đều nhận ra một không khí sôi nổi và vui vẻ từ những bảng tịch dọc đường. Có khoảng trên một trăm người tham gia bán cổ nhơn trên khắp phố. Từ những quán café, bàn nhậu; từ những đám trẻ, những chị đi chợ xuân; từ những giấc mơ trong cơn ngủ đến cả lời chúc đầu năm… đâu đâu cũng nghe luận bàn về cổ nhơn, không khí càng vui vẻ hơn khi có người nào đó bàn hay, chí lí, "găy" nghĩa. Từ trẻ em đến người lớn, tụ tập quây quần ít muốn đi xa, chỉ muốn ngồi bàn cho ra lẽ. Đánh cổ nhơn trúng không chỉ vui v́ được thưởng (1 thưởng 25) mà c̣n tự hào v́ trước đám đông ḿnh là người luận đúng.

Anh Trí, một người rất đam mê cổ nhơn cho biết: "Nếu Tết không có cổ nhơn th́ không ra ngày Tết, ở đây quen rồi, nó là món ăn tinh thần của người dân nơi đây". Ai cũng có cảm nhận như vậy, không có cổ nhơn h́nh thư thiếu một cái ǵ đó cho một cái Tết cổ truyền. Mỗi lần hạ nêu, người trúng reo lên; người không trúng trầm ngâm suy nghĩ và luận tiếp v́ sao như vậy...

Hội xổ cổ nhơn là những người lớn tuổi am hiểu về luật chơi đóng góp cổ phần. Doanh thu một lần xổ khoảng 100 triệu đồng với hơn 4.000 lượt người tham gia. Với số tiền lớn như vậy th́ việc ăn thua ảnh hưởng rất lớn đến cái hay, vẻ đẹp của giá trị văn hóa này. Nhiều lúc người cầm tịch xổ con ǵ không liên quan đến thai, nghĩa là ít người đánh nhất để xổ hoặc không cắt nghĩa công khai trước công chúng. Người ra thai, người xổ và người giải đáp là ba người khác nhau trong hội nên đề ra chưa thuyết phục người chơi. Việc thắng thua cũng ăn sâu vào người chơi, nhiều người đánh xong rồi mới luận thai…. Nhiều người rất bực bội nhưng bảo không luận th́ không thể.

Cổ nhơn kết thúc vào mùng 5 Tết, mỗi người có một cảm xúc khác nhau vui, tiếc… nhưng đó chính là dư âm của những ngày Tết vui nhộn, tạo niềm phấn chấn cho một năm mới.

(Theo Baobinhdinh)

 

Tết vui với xổ Cổ nhơn



Không biết từ bao giờ, người dân ở thị trấn Bồng Sơn và các xă lân cận như Hoài Tân, Hoài Đức (huyện Hoài Nhơn) đă quen với tṛ chơi Cổ nhơn trong ngày Tết. Có người mê đến nỗi, dù đang sống xa quê hương, nhưng cũng gọi điện thoại về để... chơi.

 


Nơi bán và luận bàn Cổ nhơn. Ảnh: Ngọc Oanh

* Nét vui ngày xuân

Vẫn c̣n những ư kiến khác nhau về nguồn gốc của tṛ chơi Cổ nhơn. Tuy nhiên, qua t́m hiểu chúng tôi được biết, người đem tṛ chơi Cổ nhơn về phổ biến ở Bồng Sơn là ông Tú Diêu. Và cũng từ mấy chục năm nay, ở Bồng Sơn, tṛ chơi dân gian mà trí tuệ này đă được duy tŕ, trở thành một phần không thể thiếu trong không khí ngày xuân.

Ở Bồng Sơn, Cổ nhơn bắt đầu từ 29 Tết và kết thúc vào mùng 5 Tết. Ai đến thị trấn Bồng Sơn những ngày này đều nhận ra một không khí sôi nổi và vui vẻ từ những bảng tịch dọc đường. Hàng ngày, có khoảng trên một trăm người tham gia bán Cổ nhơn trên khắp phố và khoảng 5 ngh́n lượt người tham gia chơi mỗi lần xổ buổi. Từ những quán café, bàn nhậu; từ những đám trẻ, những chị đi chợ xuân… đâu đâu cũng nghe luận bàn về Cổ nhơn. Không khí càng vui vẻ hơn khi có người nào đó bàn hay, chí lư.

Anh N.V.Quốc (xă Hoài Đức), cho biết: “Chơi Cổ nhơn đă thành cái nét truyền thống của vùng đất này. Người dân ở địa phương mê, người đi xa cũng mê. Như Tết này, có nhiều Việt kiều hiện đang sống ở Mỹ, ở Canada... cũng gọi điện về cho người thân hỏi câu Thai rồi bàn luận và gọi điện về nhờ mua giúp”.

Tỷ lệ trúng trong tṛ chơi Cổ nhơn là 1 chung 25. Tất nhiên trong cuộc chơi th́ phải có kẻ thắng người bại, nhưng trong Cổ nhơn, ít thấy chuyện cay cú ăn thua. Mỗi lần hạ nêu, người trúng reo lên, vui v́ ḿnh luận giỏi, đoán trúng ư nghĩ của nhà cái và được mọi người nể trọng về khả năng am hiểu, luận giải; c̣n người thua th́ nghĩ ḿnh đoán chưa tới và trầm ngâm suy nghĩ để luận tiếp…



* Đấu trí bằng... thơ

Những người cầm cái tṛ chơi Cổ nhơn thường là những người giỏi văn chương, nhà giàu, có khả năng “đọc được” suy nghĩ của người chơi rất cao. Thường th́ “đề” Cổ nhơn gồm 4 câu thể lục bát hoặc thất ngôn tứ tuyệt, song thất lục bát, vịnh về một trong 36 con trong bảng tịch, gọi là câu Thai (câu thả). Câu Thai được phát hành tại văn pḥng của Hội xổ Cổ nhơn, con đề được treo trên cây nêu công khai trước công chúng (đầu buổi xổ), trên có lá cờ hội. Người chơi dựa trên câu Thai để luận ra con đề ǵ. Do nội dung câu Thai rất rộng, gồm nhiều vấn đề trong cuộc sống, con người, quê hương... nên người ra Thai phải thông sử sách, giỏi về chữ nghĩa… Người tham gia chơi Cổ nhơn khá đa dạng, từ em bé đến cụ già, nhưng để bàn được, phải là người giỏi chữ nghĩa, hiểu thời cuộc…

 

Nhà cái mở đề kết quả Cổ nhơn. Ảnh: Ngọc Oanh

Trong chơi Cổ nhơn, người đánh trúng không phải chỉ dựa vào may mắn, mà phải là người luận có lư, nên trước khi đánh, họ thường bàn rất kỹ. Người cầm tịch cũng phải biết bàn, luận về Thai sao cho có lư, làm cho người chơi bất ngờ mà thán phục, có vậy mới thu hút được người chơi. Do vậy, cuộc chơi trở thành cuộc đấu trí giữa người chơi và người cầm tịch. Chẳng hạn như câu Thai: “Cầu Thị Nại bắc qua Nhơn Hội/ B́nh Định ta phơi phới tương lai/ Giàu tài nguyên lắm nhân tài/ Chung tay xây dựng ngày mai mạnh giàu” th́ người chơi có thể luận từ con cháu là “địa lương” (con lươn), hoặc “hiệp hải” (con ếch) nối hai vùng đất… Người xổ luận ra “thượng chiêu” (con én), làm cầu Thị Nại và Khu kinh tế Nhơn Hội là “thượng chiêu” của tỉnh nhà... Câu Thai không hay là câu Thai chứa ẩn ư nhưng giải thích khiên cưỡng, chỉ làm cho người chơi bàn tán chê bai.

Ngoài việc ra những câu Thai có tính lắt léo, nhà cái đôi khi lại chơi tṛ mẹo để đánh vào sự bất ngờ của người chơi. Như xuân Đinh Hợi năm nay, chiều 29 Tết, nhà cái xổ ra “con ngỗng”, sáng mồng 1 Tết lại đưa ra câu Thai: “Bính Tuất đi, Đinh Hợi về” để người chơi tha hồ bàn luận, nhưng cuối cùng kết quả lại ra “con ngỗng” nữa.

Trong tṛ chơi Cổ nhơn, người chơi và nhà cái thường có những quy tắc bất thành văn để không sát phạt nhau. Ví như người chơi thua quá nhiều, có thể đến thẳng nhà cái để xin một câu Thai miệng có sự gợi ư sát sườn để luận mà đánh. Có lần, một người đến gặp nhà cái xin câu Thai miệng. Nhà cái không nói không rằng, chỉ bẻ một cành cây bỏ xuống đất. Người đánh luận rằng: bẻ cây giống như cưa ngọn. Mà cưa ngọn nói lái là con ngựa. Vậy mà đánh trúng. Thứ hai là trong nguyên tắc ra đề Cổ nhơn, nhà cái không nên “phạm húy”. V́ nếu “phạm húy” th́ “Tổ” không đăi. Ví như năm nay, mùng 2 Tết, nhà cái xổ “con thỏ”, nằm trong bộ trạng nguyên. Nhưng sáng mùng 3 lại xổ ra “con tôm”, nằm trong bộ hành khất. Người ta cho rằng từ “trạng nguyên” không thể làm “hành khất” được, v́ thế mà nhà cái thua nặng.


Công Tâm - Ngọc Oanh

__________________________________________________ _________________________________
Nhà nghiên cứu Nguyễn Xuân Nhân cho rằng: “Tṛ chơi Cổ nhơn gần giống với tṛ chơi Ḥ Bài thai, một tṛ chơi dân gian rất phổ biến ở vùng B́nh Trị Thiên. Theo nhà nghiên cứu Tôn Thất B́nh (Huế) th́ “Ḥ Bài thai là lối ḥ lấy tên các con bài trong Bộ Bài tới để làm đề tài. Bộ Bài tới là bộ bài dân gian sáng tạo, nguồn gốc phát sinh theo một số nhà nghiên cứu là từ B́nh Định”. Xổ Cổ nhơn ở B́nh Định cũng như Ḥ Bài thai ở B́nh Trị Thiên có liên hệ về nguồn gốc với một lối chơi mà cổ nhân gọi là Ḥ Thai. Đây là loại chơi đố bằng thơ, các cụ thường dùng để chơi vui trong dịp chơi xuân... Ư nghĩa của chữ “thai” trong Ḥ Bài thai cũng như chữ “thai” trong câu thai của xổ Cổ nhơn đều là “thai nghén”. Câu xướng lên thai nghén cho một con bài, một Cổ nhơn, giúp hướng đoán định cho người chơi”.

K.N

 
T

 

 

Sưu Tầm Tài Liệu và Web Design

  Hà Phương Hoài

Kỹ Thuật Truy Tầm

Hoàng Vân

Sưu tầm Nhạc Dân Ca

Julia Nguyễn
Xin vui ḷng liên lạc với  haphuonghoai@gmail.com về tất cả những ǵ liên quan đến trang web nầy
Copyright © 2003 Trang Ca Dao và Tục Ngữ
Last modified: 03/24/16