|
Những lễ
tục thi dân gian |
Trò chơi dân gian
|
. |
|
NHỮNG LỄ TỤC THI DÂN GIAN
|
Thi đồ xôi và thổi cơm
Ðây là một trong những môn thi để
tuyển nữ quan ở thôn Hạc Ðỉnh, Hoằng Hoá, Thanh Hoá. Cuộc thi bắt đầu từ
sáng tinh mơ ngày giáp tết. Hàng năm dân làng phải tuyển 48 (trong số hàng
trăm) trinh nữ cho đội đền Mã Cương.
Sau tiếng trống lệnh, mỗi nữ sinh
xuống một thuyền thúng trên đầm Giang Ðình, mang theo kiềng, nồi, chõ, gạo
nếp, gạo tẻ cùng rơm ướt và bã mía tươi. Các cô chèo thuyền ra giữa
đầm, chuẩn bị bếp vo gạo để chờ lệnh bắt đầu cuộc thi. Sau tiếng trống
lệnh mới được nhóm lửa, các cô thổi cơm hay đồ xôi trước tuỳ ý, miễn
là xong sớm để chèo thuyền vào nộp cơm và xôi cho ban giám khảo. Các cô
xong trước nhưng xôi, xôi vẫn phải ngon, dẻo thì mới đạt điểm cao.
Khó khăn đối với các cô là ở chỗ
nhóm bếp thổi lửa, phải giữ sao cho thuyền khỏi chòng chành, bếp lửa hướng
ra phía gió dễ tắt. Các bà mẹ dạy các cô cách thức nhóm lửa bằng mồi
ướt, thổi lửa mỗi khi bếp tắt, cách chọn hướng kê bếp theo chiều gió, giữ
lửa cháy điều hoà, cách ước lượng thời gian. các cô đốt những nén hương
và trông theo những đoạn hương cháy để biết nồi cơm, chõ xôi đã vừa
chín chưa.
Nếu gặp mưa phùn gió bấc, các cô
sẽ trải qua một cuộc thi vất vả; còn nếu như mưa nặng hạt thì các cô sẽ
được đưa lên bãi Giang Ðình, trổ tài dưới những mái tranh. Cuộc thi diễn
ra suốt buổi sáng.
Thi Vật
Trong hội làng Mai Ðộng (Hà Nội) có
thi vật ở ngay trước bãi đình làng. Các đô vật ở các nơi kéo về dự giải
rất đông. Làng treo giải vật gồm nhất, nhì, ba và nhiều giải khác.
Trong lúc vật, các đô vật cởi trần
và chỉ đóng một cái khố cho kín hạ bộ. Cởi trần cốt để đôi bên không
thể nắm áo, nắm quần nhau gây lợi thế cho mình được. Khố các đô vật phần
nhiều bằng lụa, nhiều màu. Trước khi vào vật, hai đô vật lễ vọng vào trong
đình.
Cuộc thi bắt đầu, các đô vật lên
lễ đài. Sau một hồi khua chân múa tay để rình miếng nhau, họ mới xông vào
ôm lấy nhau. Họ lừa nhau, dùng những miếng để vật ngửa địch thủ. Với miếng
võ nằm bò, có tay đô vật nằm lì mặc cho địch thủ đẩy mình, rồi bất thần
họ nhỏm đứng dậy để phản công.
Thường thì giải ba được vật
trước, rồi đến giải nhì và sau cùng là giải nhất. Mỗi một giải vật xong,
người chúng giải được làng đốt mựng một bánh pháo.
(xem thêm Hội vật Liễu Đôi)
Thi thổi cơm và giữ trẻ
Làng Chuông tỉnh Hà Ðông có tục thi
thổi cơm vào hội mùa xuân.
Ðây là cuộc thi cho cả nam và cả
nữ. Riêng đối với nữ có thêm điều kỳ lạ: Các cô vừa thổi cơm vừa phải
trông một đứa trẻ khoảng 6-7 tháng, không phải con em mình, sao cho đứa trẻ
đừng khóc. Bên cạnh các cô có vẽ một vòng tròn bằng vôi to bằng cái nia,
trong đó thả con cóc. Các cô cũng phải chăm con cóc và giữ nó trong vòng
vôi.
Trong khi các cô thổi cơm thì các
người khác lại chọc cho em bé khóc hoặc dậm dộ cho con cóc nhảy ra ngoài
vòng vôi.
Cuộc thi của nam là thi thổi cơm trên
đầm. Bếp đặt trên bờ, người thổi bơm lại ngồi giữa thuyền nan. Mỗi người
dự thi ngồi trên một chiếc thuyền nan, bên trong thuyền chứa đủ gạo, nước,
củi, diêm và thuyền đậu ở bên kia bờ. Theo hiệu lệnh của ban tổ chức, họ
chèo thuyền bằng tay sang hẳn bờ bên này. Rồi với tay ướt họ sờ tới củi,
diêm. Vừa giữ lửa trong bếp lại vừa giữ cho thuyền khỏi
chòng chành, đâu
phải dễ dàng gì. Vô ý để thuyền lật, người thổi cơm ngã theo thuyền xuống
nước, lúc ngoi lên ướt như chuột lột thì anh ta sẽ làm trò cười cho dân
làng
Thi dệt vải ở Cầu Lim
Nội Duệ, Cầu Lim vốn là vùng có
nghề dệt vải lâu đời. Năm nào hội Lim cũng có thi dệt vải. Ðến ngày thi,
ai muốn thi thì đem khung cửi đặt ở đầu hàng chợ vải (chợ Lim). Các khung
cửi đặt cách đều nhau. Trên khung mọi việc chuẩn bị cho dệt đã xong. Người
dự thi thì chỉ việc ngồi vào là bắt đầu dệt. Các cô dự thi là gái chưa
chồng. Dân làng chỉ định một bà cầm trịch, giỏi nghề canh cửi để chấm thi.
Khi mọi người đã ngồi vào cửi, chờ hiệu trống nổi lên thì bắt tay đưa
thoi dệt. Người xem thì đánh nhịp hoa tay nói đùa những câu chọc ghẹo. Ai
rơi thoi coi thì phải ngưng dệt, coi như bị loại.
Người dệt phải vừa dệt vừa hát quan
họ. Có năm tất cả đều hát bài Ngồi tựa mạn thuyền. Dệt từng ba thước ta
thì đủ số lượng qui định. Ai dệt xong trước mà mặt vải mịn, không có lỗi
trên mặt vải thì được xếp theo thứ tự nhất, nhì, ba.
Các gia đình coi việc đi thi dệt vải
của con gái mình là hệ t rọng đến tiếng tăm của con gái, nề nếp gia đình,
nên việc chuẩn bị cho cuộc thi rất chu đáo. Các chàng trai, cô gái đi dự
hội cũng náo xem cuộc thi này, vừa xem dệt vừa xem người và nghe hát
Thi
thả chim
Bồ câu là loài chim có khả năng đinh hướng tốt, dù
xa nhà cũng tìm được về tổ ấm trừ khi gặp gió bão, chúng có tính hợp
quần cao, sống theo đàn, chung thuỷ và nghĩa tình. Chim
Bồ câu được là biểu tượng
cho hoà bình - tự do nên thường được gọi là chim Hoà bình. Dựa vào những
đặc tính ấy của chim. Từ lâu, ông cha ta đã sáng tạo một lối chơi dân gian
tao nhã: thi thả chim bồ câu. Tương truyền, thú chơi này xuất hiện từ thời
Lý.
Hàng năm có đến hàng chục hội thi thả chim câu
thường được tổ chức vào hai mùa: mùa hạ (tháng 3-4 âm lịch) và mùa thu
(tháng 7-8 âm lịch). Khu vực trung tâm hội thi thuộc Châu thổ sông Hồng kéo
dài từ 2 bên bờ sông Ðuống đến một phần tỉnh Vĩnh Phúc, Bắc Ninh (Ða Phúc
Sóc Sơn, Ðông Anh, Gia Lâm, Tiên Sơn, Yên Phong). Hội thi còn diễn ra ở một
số nơi phía Tây Hà Nội như Tây Tựu, Ðan Phượng, Hoài Ðức.
Từ
xưa các cụ đã định ra tiêu chuẩn thi thả chim câu bay rất nghiêm ngặt. Cả
đàn bay chặt chẽ, cự ly đều, không tách rời đàn, vòng lượn hẹp và tròn,
bay cao, trụ hướng thẳng đứng lên. Khi mắt thường nhìn lên thấy cả đàn
thấy cả đàn chụm thành môt vòng tròn nhỏ không thấy vỗ cánh rồi tìm
hướng bay về tổ. Lúc đó đàn chim được vào "trông thượng" để
xét giải.
Vậy mà
cái thú chơi chim lành mạnh thanh nhã lúc nông nhàn, hội hè đình đám, biểu
tượng khát vọng của tự do, ca ngợi đức tính của đoàn kết, chung thuỷ vẫn
cuốn hút nhiều người, nhiều nơi ở mọi lứa tuổi.
Thi diều sáo
Trong hội đền Hùng ở thôn Cổ Tích,
Lâm Thao, Phú Thọ, có cuộc thi diều sáo. Ðây là những chiếc diều thật lớn,
bề ngang có khi đến một sải rưỡi tay và có mang một hoặc nhiều chiếc sáo.
Khung diều làm bằng cật tre, giấy
phất vào diều bằng gậy. Diều thả bằng dây mây hay dây thép nhỏ. Sáo diều
có 3 loại chính phân theo tiếng kêu: sáo cồng, tiếng kêu vang như tiếng cồng
thu quân; sáo đẩu, tiếng kêu than như tiếng lời than; sáo còi, tiếng kêu the
thé như tiếng còi.
Thi diều sáo, Ban giám khảo có thể
chấm theo tiếng sáo, nhưng trước tiên bao giờ cũng phải xem diều có lên
bổng, dây diều căng hay võng, nhất là lúc ở trên không diều có lắc lư đảo
ngang đảo dọc hay không.
Thi dưa hấu
Làng Thổ Tang, Vĩnh Tường Phú Thọ,
có tục thi dưa hấu. Vào khoảng thượng tuần tháng ba âm lịch hàng năm, hội
đồng kỳ mục họp với các bô lão để quyết định ngày hái dưa, gọi là ngày
xuống đồng, thường là ngày 25 tháng ba.
Từ 5 giờ sáng ngày xuống đồng,
trống mõ và tù và báo hiệu khắp làng. Nghe tiến báo hiệu, các gia đình mới
ra ruộng hái dưa. Nếu ai tự hái trước sẽ bị phạt rất nặng, nếu là chủ
ruộng, làng phạt tiền, còn nếu là kẻ trộm, làng sẽ cùm ngay trước sân
đình. Dưa hái xong các chủ điền đích thân chọn những quả dưa già, to đen
ra trình làng. Tại đây hội đồng giám khảo sẽ xét dưa theo các tiêu chuẩn:
giống tốt, đẹp mã, già, đầy đặn, bổ ra đỏ tươi vàng lại nhiều cát. Có
hai đợt chấm thi dưa: đợt một, chọn những quả dưa đẹp, dưa già, đầy
đặn, đợt hai đưa lên cân. Dưa được xếp thành hạng nhất và hạng hai.
Dưa hạng nhất được rửa sạch cúng
thần ở đình, tên chủ dưa được loan truyền cho cho dân làng rõ. Dân làng
tin rằng, chủ điền nào có dưa được chọn cúng thần, ngoài vinh dự ra, cả
năm đó sẽ làm ăn phát đạt.
Thi thơ
Vùng Hoa Lư, Ninh Bình, có phong cảnh
nên thơ, hùng vĩ. Hàng năm nhân ngày hội đền vua Ðinh, để giữ gìn nếp
xưa và khuyến khích dân chúng trên đường văn học, dân làng mở hội thi
thơ, không những riêng cho dân sơ tại mà còn cho tất cả những ai văn hay chữ
tốt, muốn được giải và muốn được tiếng tăm với mọi người.
Ðề thơ tuỳ ban tổ chức lựa chọn.
Giải thường thường chỉ được mấy vuông nhiễu điều, gói chè, mươi quả
cau. Những người được giải hãnh diện về thơ hơn vì giải. Hàng năm có 3
giải thưởng cho cuộc thi này, vì ban giám khảo gồm các tay văn học nổi tiếng
trong vùng. Có khi Ban tổ chức mời cả những bậc đại khoa có danh chấm giải.
Ngày xưa, thường vị tuần phủ chủ tỉnh làm Chủ tịch Hội đồng chấm thơ.
Hàng năm làng Yên Ðổ (Hà Nam) tổ chức cuộc
thi thơ vào 24 tháng Chạp, nhân phiên chợ Đồng.
Buổi sáng hôm đó, cuôc thi văn thơ
đã được các bô lão trong làng tổ chức tại ngôi đình cạnh chợ. Văn sĩ
khắp nơi đến tụ tập ở Tưởng Ðền để dự cuộc thi thơ. Các vị khoa mục
làng Yên Ðổ và các làng gần đó làm giám khảo. Thí sinh nào chúng giải
thưởng sẽ được hoan hô và được ban thưởng phần thưởng rất hậu. Thật là
cuộc thi tao nhã và hào hứng với mục đích khuyến khích thí sinh dùi mài kinh
sử, tranh ngôi đoạt giáp sau này.
Sau cuộc thi, những người trúng giải
được nếm rượu ở Tưởng Ðền với các bô lão
trong làng.
|
