Một vài cái sai thường thấy sau đây: “Khối không khí lạnh đang mấp mé biên giới nước ta”. Đúng ra chỉ có chất lỏng mới dùng từ “mấp mé”: Nước dâng mấp mé mặt đê; sữa mấp mé miệng cốc. “Nhiệt độ quanh quẩn ở 18 độ C đến 21 độ C” - Nhiệt độ được nhân cách hóa như con trâu quanh quẩn ở băi cỏ, như con chó quanh quẩn trong sân… thật kỳ cục phải không? “Những thiệt hại do lũ lụt mang lại” - Trong tiếng Việt động từ “mang lại” có nghĩa tốt đẹp, điều may mắn, lợi ích như: "Đảng mang lại tự do, hạnh phúc, ấm no cho nhân dân…".
Cái xấu, cái tệ hại, cái không mong muốn phải dùng từ “gây ra” mới đúng: "gây ra chiến tranh, gây ra sự lộn xộn, gây ra cái chết, gây ra thiệt hại…". Lạ lùng hơn: “Cơn mưa đi từ dưới Mũi Cà Mau đi ngược lên các tỉnh Nam bộ”. Té ra cơn mưa không từ trên trời rơi xuống mà lại từ dưới đất chui lên? Tôi hiểu ư người nói muốn nói từ Mũi Cà Mau lan về phía đồng bằng Nam bộ nhưng không biết diễn đạt, hoặc muốn nhân cách hóa cơn mưa nên dẫn đến sai sót rất căn bản về ư nghĩa của câu nói.
 |
| Chương tŕnh dự báo thời tiết trên VTV1 (ảnh có tính chất minh họa). |
“Sau đây là dự báo thời tiết trên biển”. Thế c̣n thời tiết dưới biển thế nào, có trên phải có dưới chứ? Tại sao không nói “Thời tiết biển” là chuẩn, là đủ c̣n thêm từ trên làm ǵ, vừa thừa không cần thiết? Khủng khiếp hơn là: “Tầm nh́n xa giảm xuống thấp là dưới 10km”. Chao ôi! Đang dùng phép đo chiều dài, đột ngột chuyển sang phép đo chiều cao thấp, nông sâu – thật tài t́nh làm sao? Đến thánh thần cũng không hiểu nổi.
Dự báo thời tiết nhà nông th́: “Không khí ẩm thấp ít nắng sẽ làm cho các đối tượng sâu bọ phát triển”. Từ thuở bé đến giờ tôi mới nghe gọi sâu bọ là đối tượng. Tại sao không nói cho chuẩn là các loài sâu bọ? Giờ từ đối tượng quá lạm phát và sai be bét. Đối tượng thương binh liệt sỹ, đối tượng chính sách, đối tượng đói nghèo… Tất cả gom vào một rọ cứ như là đối tượng h́nh sự, tội phạm, đối tượng phản cách mạng… Thật là phản cảm, thiếu trân trọng.
Chỉ đôi phút mà nhặt ra hàng lố sai sót. Ngoài ra các biên tập viên dự báo thời tiết c̣n uốn éo, dùng ngôn ngữ h́nh thể để minh họa cho nội dung rất phản cảm. Trong khi đó, chương tŕnh dự báo thời tiết của Đài Truyền h́nh Hà Nội, đưa bản đồ vùng lên nói ngắn gọn, chính xác đỡ mất thời gian. Người nghe chỉ cần thông tin mưa nắng băo bùng ra sao. Đâu cần miêu tả ẩm ương dài ḍng văn tự. Mỗi phút quảng cáo phải tốn hàng chục triệu đồng, kéo dài tiết mục dự báo thời tiết là lăng phí tiền bạc của Nhà nước. Lại c̣n chua thêm vào dặn ḍ mai nắng nóng nhớ mang theo áo chống nắng, thời tiết thuận lợi cho việc Picnic, vui chơi giải trí ngoài trời, đi du lịch…
Nếu không dặn hẳn người ta không biết lo cho thân ḿnh chắc? Bao nhiêu người cần lao đang chật vật làm việc để kiếm miếng cơm manh áo, có khi cả đời cũng không biết tới du lịch, giải trí, du hí? Cứ làm như ai cũng giàu có cả?
Ngỡ chỉ chương tŕnh dự báo thời tiết, ai dè các chương tŕnh khác, khán giả cũng gặp không ít... sạn. Suốt 24 giờ trên tất cả các kênh Đài truyền h́nh trung ương, các chương tŕnh truyền h́nh của các bộ, ngành, tổ chức chính trị xă hội đều mắc “hội chứng” à, ờ. Dạ thưa, vâng, à vâng, phải không ạ…
Những từ đệm vô nghĩa, vô duyên này thường bắt đầu ngay câu đầu tiên: À thưa quư khán giả, À vâng, thưa ông đă nhận lời trả lời phỏng vấn chương tŕnh của chúng tôi, Ờ, bây giờ chúng ta cùng nhau ờ… xem diễn biến trận đấu bóng đá… Nào có ai sai bảo ǵ đâu mà dạ với vâng? Các câu nói cứ liên tục đưa vào vô tư những hư từ vô nghĩa, từ đệm vô duyên làm câu nói rườm rà, nghe tức anh ách. Các từ th́, là, mà, nhiều nhan nhản trong mọi câu nói. Đặc biệt là từ “cái” có ở khắp nơi, trong mọi văn cảnh, trường hợp, mọi lúc. Các hư từ th́, là, mà, cái này ở văn viết đă khó chịu lắm rồi, vào văn nói lại càng phản cảm hơn
Khủng khiếp hơn, đàn ông rơ rành trong giây phút thành giới mặc váy trong một chương tŕnh phỏng vấn lănh đạo ngành giáo dục: “Cái thầy giáo…”. Chương tŕnh cà phê sáng phát 22-10 trên VTV3 người đối thoại là biên tập viên truyền h́nh nói: “Cái chàng trai...” với đầu bếp giỏi ở Mỹ về Việt Nam lập nghiệp.
Cái là giới nữ đi liền với chàng trai là giới nam? Có tài thánh cũng không hiểu nổi biên tập viên muốn diễn đạt cái ǵ. Chương tŕnh Kinh tế 22h00 tối 16-10- 2015, người dẫn chương tŕnh trong phỏng vấn đối tác về PPT thật tự nhiên đến mức vô lư: “Vậy thưa ông chúng ta có những thách thức ǵ khi tham gia vào PPT ư ạ”. Thật kỳ cục cái cụm từ "ư ạ" đặt trong văn cảnh này.
Những người thuộc thế hệ truyền h́nh đầu tiên được đào tạo bài bản, có ư thức rèn giũa khi nói trên truyền h́nh nên rất hiếm mắc những sai sót ngớ ngẩn như trên. Người ta c̣n có ấn tượng sâu sắc với thế hệ phát thanh viên Kim Tiến, Mạnh Tường, Minh Chí, Hồng Trang… nói vừa tṛn vành rơ chữ, vừa chuẩn mực. Sau thế hệ đó bắt đầu sự dễ dăi, đưa bừa ngôn ngữ đời sống vào truyền h́nh. “Tật” vâng, à vâng… bạn tôi bảo đó là “hội chứng LVS” - người được nêu danh là “gạo cội”, nổi tiếng trong dẫn các chương tŕnh truyền h́nh. Lớp sau tưởng thế là hay nên bắt chước làm theo.
Ông c̣n kể rằng đứa cháu ngoại ông một lần đến thăm ông thấy có chiếc bánh trên bàn nó nói: “À vâng thưa ông, cháu có được ăn chiếc bánh này không?”. Thay v́ nói đơn giản và chính xác là: “Ông ơi! Cháu có được phép ăn chiếc bánh này không?”. Khi tôi uốn nắn lại cho nó, nó vênh mặt lên căi rằng nói như nó mới đúng, và giải thích cho ông rằng trên truyền h́nh các cô, các chú ấy nói như vậy? Hóa ra ai cũng cho rằng đă nói trên truyền h́nh là nói cho cả nước nghe, ắt phải chuẩn mực rồi, lẽ nào sai? Mà có thấy ai phản ứng ǵ đâu?
Không biết những thế hệ sau sẽ sử dụng tiếng Việt ra sao nếu cứ tồn tại cái sai, thiếu sự chuẩn mực ra rả hàng ngày trên các phương tiện truyền thông đại chúng với nhịp độ ngày càng tăng đang gặm nhấm, sói ṃn và méo mó ngôn ngữ Việt vốn phong phú và đa sắc, đủ biểu hiện mọi sắc thái t́nh cảm, hành động của con người.
Rơ ràng chuyện thêm thắt các từ đệm “vâng, dạ, hả, ồ, ờ… làm cho câu nói nghe hết sức khó chịu. Tiếng Việt đang bị xâm hại, một cách vô h́nh mà ít ai chú ư đến. Một vấn đề nữa là dùng từ Hán Việt. Người nói không hiểu cặn kẽ nghĩa của từ nên sử dụng không hợp lư. Ví dụ: Sự hiện diện (nghĩa là có mặt) của các đại biểu hôm nay… nghe c̣n có thể chấp nhận. Nhưng sự hiện diện của tàu sân bay, của khối không khí lạnh, cơn mưa… th́ nghe thật chối tai.
Tại sao không nói: Sự xuất hiện thay v́ hiện diện? Nói chung là không nên dùng từ Hán Việt khi từ thuần Việt đủ khả năng biểu hiện. Đặc biệt là từ “cái” liên tục xuất hiện mọi lúc, mọi nơi, mọi chương tŕnh. Tất cả các từ loại: Động từ, tính từ, trạng từ… đều được “danh từ hóa” một cách vô lư không thể chấp nhận được. “Cái màu xanh, cái t́nh trạng khô nóng, cái tác động, cái ảnh hưởng”… Thậm chí bản thân các danh từ đă đủ nghĩa, vẫn thêm từ “cái” vào: “Cái chính sách”, “cái chủ trương”, “cái chế độ”… khủng khiếp hơn là “cái dân tộc” từ miệng một chính khách cỡ “bự”.
Các hư từ vô nghĩa như: th́, là, mà… hoặc những liên từ, giới từ, thán từ… đặt không đúng chỗ không thiếu trong các câu nói. Lại c̣n cái tật liến láu nói hết phần người được phỏng vấn, người đối thoại, buộc người đối thoại phải thừa nhận ư của ḿnh bằng cách liên tục hỏi “Có phải không ạ”. Người dẫn chương tŕnh có ư khoe hiểu biết (chưa đi đến đâu) của ḿnh, thật khập khiễng, vô duyên.
Có lẽ việc thống kê nên để cho bạn xem truyền h́nh. Ḿnh tôi không đủ thời gian theo dơi 24 giờ hằng ngày. Mong các bạn cùng chia sẻ, lên tiếng bằng mọi cách để góp phần làm trong sáng tiếng Việt trong ngôn ngữ nói.