| |
Tiếng Việt: Cọp và Chó
Suốt mấy tuần nay cứ nghe lùng bùng bên tai những tiếng gâu gâu măi, tôi
sực nhớ chuyện ở nông thôn ngày trước.
Trong phần “Ư kiến” cuối bài “Nhà vệ sinh và nhà cầm quyền”, bạn Duy
Phan (Sài G̣n) có góp ư là từ vựng tiếng Việt liên quan đến vấn đề đi vệ
sinh thật dồi dào: ở miền Nam gọi là đi cầu; miền Bắc gọi là đi tiêu;
miền Trung th́ gọi là đi đồng, đi cầu, ra băi, ra mía, ra bụi, v.v…
Tôi nhớ hồi nhỏ, ở quê tôi, trẻ em chẳng cần đi đâu xa. Chúng cứ ngồi ị
ngay trước sân nhà.
Bẩn ư? Không đâu; sau đó, con chó trong nhà sẽ làm nhiệm vụ tổng vệ sinh.
Ngay cả em bé cũng không cần lau rửa ǵ cả. Em chỉ cần chổng mông lên,
con chó sẽ liếm sạch. Khỏi tốn giấy. Khỏi tốn nước. Và cũng khỏi tốn
công người lớn nữa.
Vui nhất là, những lúc ấy, người lớn thường hay nhắc em bé – bé trai, dĩ
nhiên: “Lấy tay bụm cu lại, coi chừng chó đớp mất giống!” Thế là thằng
bé rối rít nghe lời, một tay chống xuống đất, một tay bụm chim lại thật
chặt trong khi con chó cứ làm nhiệm vụ của chó.
Nhớ đến chuyện ấy, tôi mới nhớ đến một chuyện khác: Trong tiếng Việt, từ
vựng chỉ giống chó thật phong phú.
Phong phú ngang bằng với cọp.
Về phương diện từ vựng, ngoài chữ cọp, chúng ta c̣n có hổ, hùm, hầm,
khái, kễnh. Sáu từ đơn. Chưa hết, c̣n: chúa sơn lâm, ông Ba Mươi, ông
Dần, hay ông thầy. Chỉ nói “ông thầy” thôi, người ta hiểu ngay là cọp.
Tổng cộng: 10 từ.
Tại sao người ta phải gọi cọp bằng nhiều tên khác nhau như vậy?
V́ sợ. Sợ nên kiêng. Cọp không những hung dữ mà c̣n khoẻ mạnh và nhanh
nhẹn vô cùng, cứ thoắt hiện thoắt biến, rất khó đối phó. Bởi vậy người
Việt Nam mới ví cọp như thần, như ma: “thần hổ, ma cọp”. Ma cọp có một
tên riêng: ma trành.
Nghe đồn, ngày xưa, ai lỡ giết cọp, phải mang đến tŕnh quan huyện; quan
huyện sẽ thưởng cho ba mươi quan tiền nhưng lại bắt nằm xuống đất để
lính đánh đ̣n ba mươi roi gọi là phạt “tội giết cọp”. Đánh, chỉ là đánh
vờ. Để hồn ma của con cọp chết không về báo oán dân làng.
Nói cách khác, người ta sợ cọp ngay cả khi nó đă chết rồi. Chính v́ thế,
không ai dám xúc phạm đến cọp, dù chỉ bằng từ ngữ. Lúc nào cũng gọi cọp
bằng “ông” một cách kính cẩn. Ông hổ, ông cọp, ông hùm...
Chưa hết. Người ta c̣n xem những cái tên ấy như là tên huư. Như tên huư
của vua của chúa ngày xưa. Gọi là cọp hay hổ, không an tâm; người ta gọi
là “hùm”. Cũng không an tâm, “hùm” biến thành “hầm”. Cũng không an tâm
hẳn: bao nhiêu là biệt danh và uyển ngữ tiếp nhau ra đời. Chỉ để gọi một
giống vật: cọp.
Nhưng không phải chỉ với cọp. Với chó, người Việt Nam cũng...kiêng.
Nên lưu ư là về chó, vốn từ vựng tiếng Việt rất dồi dào: ngoài chó, c̣n
có khuyển, cẩu và cún.
Không những dồi dào mà c̣n chi li: chó có nhiều loại khác nhau.
Người ta phân biệt chó theo lông: chó mực, chó c̣, chó phèn, chó luốc,
chó mốc, chó đốm, chó vện, chó vá, chó xù, chó bông, chó mắm trê, chó
lài, chó khoang, v.v…
Người ta cũng phân biệt chó theo giống: chó tây, chó xi, chó ta, chó cỏ,
chó sói, chó ngao, v.v... Phân biệt theo chức năng: chó cảnh, chó săn,
chó nghiệp vụ...
Sự phân biệt chi li đến độ người ta để ư và đặt tên chó trong một số
thời kỳ nhất định. Ví dụ thời kỳ chúng rượn, chó đực được gọi là chó
tháng bảy; chó cái được gọi là chó hoa vông. Chó điên có ba tên gọi khác
nhau: chó điên, chó dại và chó ngộ (nhớ thơ Hoàng Cầm, trong bài “Bên
kia sông Đuống”: “Chó ngộ một đàn / Lưỡi dài lê sắc máu...)
Dồi dào và chi li như vậy kể cũng chưa hẳn là đặc biệt. Ở Việt Nam, có
một số loài vật khác cũng thu hút một lượng từ vựng dồi dào và chi li
như vậy.
Ví dụ: lợn. Đă có lợn lại c̣n có heo. Lợn th́ có lợn bột, lợn cà, lợn
cấn, lợn ỷ, lợn sề, lợn ḷi, lợn tháu,… Heo th́ có heo bông, heo cỏ, heo
cúi, heo dái (c̣n gọi là heo hạch), heo đèo, heo gạo, heo gió, heo lang,
heo nái, heo nọc, heo rừng, heo sữa, heo vá chàm, heo voi, v.v…
Gà cũng thế, thật dồi dào và chi li: gà ác (c̣n gọi là gà ri), gà ấp, gà
cỏ, gà cồ, gà chọi, gà chuối, gà dao, gà độ, gà gô (c̣n gọi là đa đa),
gà gị, gà hoa, gà hoa mơ, gà kiến, gà lôi (c̣n gọi là gà tây), gà mái
ghẹ (hay gà mái tơ), gà ṇi, gà nổ, gà ô, gà pha, gà phèn, gà sao, gà
tàu, gà tre, gà xước, gà mă lửa, gà kim tiền, gà qué, gà sống, gà tồ, gà
xiêm, v.v…
Ḅ cũng thế, tuy không nhiều bằng: bê, ḅ dái (c̣n gọi là ḅ mộng), ḅ
tơ, ḅ sữa, ḅ rừng (c̣n gọi là ḅ tót), ḅ u, ḅ vá, ḅ vang, v.v…
Chó, như vậy, chỉ là một trong năm bảy giống vật được gọi tên nhiều nhất.
Nhiều hơn trâu, ḅ, vịt... nhưng chưa chắc đă nhiều hơn gà và heo.
Tuy nhiên, đó là chó sống. C̣n chó chết th́ khác. Heo, ḅ, trâu, gà, vịt,
dê, chim, cá, hay ngay cả cọp, v.v… lúc sống thế nào th́ lúc chết thế ấy.
Có lẽ chỉ có vài bộ phận của chúng là được đổi tên: máu hay huyết sẽ
biến thành tiết; cái đầu sẽ được gọi bằng một từ Nôm khác: cái sỏ hoặc
một từ Hán Việt thanh nhă hơn: cái thủ. Thế thôi.
C̣n chó chết th́ biến thành một... thứ con khác. Thành cầy, chẳng hạn.
Nguyên thuỷ, chúng ta biết, cầy là tên của một giống chồn vừa ngọt thịt
vừa thơm tho. Ở đây rơ ràng là một sự mạo danh. Nhưng mạo danh như vậy
chưa đủ. Người ta c̣n nói lái chữ “cầy tơ” lại thành “cờ tây”. Cũng chưa
đủ. Người ta lại nói lái chữ con cầy thành “cây c̣n” và dịch ra chữ Hán
để có một từ Hán Việt giả cầy là… mộc tồn! Cũng vẫn chưa đủ. Người ta
c̣n gọi thịt cầy là thịt nai. Đó là chưa kể có lúc người ta c̣n dùng cả
tiếng Tàu nữa: hương nhục.
Như vậy, tổng cộng, lúc sống, chó có bốn tên: chó, khuyển, cẩu và cún;
chết đi, chó lại có thêm sáu cái tên khác: cầy, cờ tây, mộc tồn, nai tơ,
nai đồng quê và hương nhục. Mười tên: Bằng cọp!
Tại sao chó, nhất là chó chết, phải có nhiều tên như thế?
V́ tởm. Người ta gọi cọp bằng nhiều tên v́ sợ cọp dữ và linh; c̣n gọi
chó chết bằng nhiều tên gọi khác nhau chủ yếu là v́ tởm cái thói ăn dơ
của chúng.
Nói cách khác, trong trường hợp trên, người ta muốn đánh lừa cọp; trong
trường hợp dưới, người ta muốn đánh lừa… chính ḿnh: ăn thịt cầy là ăn
một thứ thịt khác. Chứ không phải là ăn thịt chó. Lại càng không phải ăn
cái giống vật ḿnh thường dùng để chửi người khác.
Nguyễn Hưng Quốc
29/09/2009
(VOAnews.com) |
