| |
Những Lối Tỏ T́nh Đáng Yêu Trong Ca Dao Việt Trần Văn Đua
Bất cứ mối t́nh nào, cho dù bền chặt, dài lâu hay vội vàng, ngắn ngủi,
cho dù lăng mạn, mơ màng như một đêm trăng rằm hay thuần túy chỉ thiên
về thực tế, bạc tiền, cho dù xảy ra ở độ tuổi thiếu niên khi người ta
c̣n dại khờ vụng dại mới hăm hở bước vào đời hay là diễn ra ở vào lúc
già nua, ‘gần đất xa trời’ th́ cũng đều phải có lúc ban đầu khi hai đối
tượng trước kia c̣n xa lạ không quen biết nhau giờ có cơ hội làm quen,
có thể chỉ qua điện thoại, thư từ, email, hay diễm phúc hơn là mặt đối
mặt. Loài chim th́ cất tiếng hót lảnh lót, phô trương bộ cánh đẹp mời
gọi nhau. Loài cá th́ bơi lội nhởn nhơ, vẩy đuôi vờn nhau lúc tỏ t́nh âu
yếm. Loài cọp th́ gầm gừ, vươn móng vuốt, chụp bắt nhau như sắp tử chiến.
C̣n loài người th́ sao?
Thượng Đế, Đấng Tạo Hoá quyền năng cho chúng ta nguồn ngôn ngữ phong phú
để diễn đạt t́nh yêu, cho chúng ta điều kiện, công cụ, và nhiều phương
thức để biểu lộ t́nh yêu cho nên lối tỏ t́nh của con người chúng ta, so
với loài thú quả thật là đa dạng, phức tạp và phong phú hơn nhiều. Có
những người yêu ai th́ bày tỏ ngay t́nh cảm của ḿnh, nói chuyện điện
thoại mấy tiếng đồng hồ không biết mệt. Có những người tuy yêu mà không
nói, lặng lẽ ca bài ‘Yêu Em Âm Th ầm’, yêu mà dấu kín, không biểu hiện.
Lời tỏ t́nh, cách tỏ t́nh không giống nhau, thay đổi tùy theo hoàn cảnh,
thời đại, dân tộc, phong tục, tập quán.
Hôm nay, tôi muốn nói đến những lối tỏ t́nh đă được ghi lại trong ca dao
dân gian Việt Nam từ bao nhiêu năm qua. Bây giờ chúng ta đang sống ở xứ
người. Thời đại bây giờ là thế kỷ 21. Không gian là nước Mỹ. Văn hóa th́
dĩ nhiên chúng ta bị ảnh hưởng không ít th́ nhiều những lề lối của
phương Tây. Điều tôi sắp tŕnh bày xét ra có những điểm không phù hợp.
Nhưng đối với những bạn muốn biết là hồi xưa ông bà ḿnh đă nói ǵ với
nhau, muốn trở về nguồn, t́m những lời tỏ t́nh, âu yếm của cặp gái trai
th́ có lẽ đây sẽ là những ǵ đáng lắng nghe, đáng t́m hiểu.
Chúng ta bắt đầu với nỗi ḷng của những chàng trai không vợ hay c̣n gọi
nôm na là ‘ế’ vợ:
Trâu kia ăn cỏ bờ ao
Anh kia không vợ đời nào có con?
Người ta con trước, con sau
Thân anh không vợ như cau không buồng
Cau không buồng ra tuồng cau đực
Anh không có vợ cực lắm anh ơi
Người ta đi đón về đôi
Thân anh đi lẻ về loi một ḿnh
V́ không cam tâm sống một ḿnh cho nên người con trai đă phải gắng sức
đi t́m bạn trăm năm. Nhưng hỡi ôi:
T́m em như thể t́m chim
Chim bay bể Bắc anh t́m bể Đông
Nhiều lúc anh ta cũng cố gắng an ủi ḿnh qua câu:
Làm trai chí ở cho bền
Chớ lo muộn vợ, chớ phiền muộn con
Rồi đến một ngày đẹp trời nào đó, bất ngờ chàng trai, sau bao nhiêu thất
bại, t́m ṭi, cuối cùng cũng t́m được người bạn mà có thể làm người bạn
đời. Chàng ta mừng mà hát:
Bấy lâu vắng bạn khát khao
Giờ được gặp bạn mừng sao hỡi mừng
Cảm giác ngây dại lúc đầu của chàng trai là si t́nh, nhung nhớ, tơ tưởng
không thôi:
Nhịp chày giă dó, nhặt thưa
Đèn le lói sáng ḷng ngơ ngẩn buồn
Nhớ ai mê mẩn tâm hồn
Thương ai mong đợi mỏi ṃn tháng năm
Thương th́ thương dữ lắm rồi nhưng chàng trai c̣n chưa dám nói, lúc gặp
gỡ th́ tảng lờ như vô t́nh không để ư đến:
Tḥ tay mà ngắt cọng ng̣
Thương em đứt ruột, giả đ̣ làm ngơ
Đôi khi nh́n người ḿnh yêu cũng chỉ dám nh́n trộm:
Ngó em không dám ngó lâu
Ngó qua một chút đỡ sầu mà thôi
Niềm tương tư, thương nhớ của chàng trai th́ thiệt là ‘đứt ruột’:
Bởi thương em nên ốm với gầy
Cơm ăn chẳng đặng gần đầy ba thu
Ngó lên trăng sáng sao lu
Thấy em có nghĩa mấy thu anh cũng chờ
Ḷng dạ của người con trai si t́nh ế vợ th́ như vậy, c̣n tâm tư của cô
gái lỡ th́, ế chồng th́ sao? Hăy nghe:
Tṛng trành như nón không quai
Như thuyền không lái như ai không chồng
Gái có chồng như gông đeo cổ
Gái không chồng như phản gỗ long đanh
Phản long đanh anh c̣n chữa được
Gái không chồng chạy ngược chạy xuôi
Không chồng khổ lắm chị em ơi!
Có nhiều người muộn chồng v́ hoàn cảnh, có người muộn chồng v́ quá kén
chọn lúc c̣n trẻ:
Buổi chợ đông sao em chẳng bán hàng
Để tan buổi chợ em dạo làng bán duyên
Nhưng có khi nàng con gái c̣n kén chọn là v́ nàng muốn chỉ lấy người
thật sự nàng thương, người mà ‘ông trời‘ đă lựa chọn cho nàng:
Em không thương chi tài sắc của người
Ông trời kia đă định, em thương người em phải thương
Khi gặp được chàng trai ḿnh thương rồi th́ cô gái cũng tương tư, thương
trộm nhớ thầm:
Biết người, biết mặt nhau chi
Để đêm em tưởng ngày th́ mơ
Vừa thương nhớ nàng vừa lo tuổi tác tăng dần lên của ḿnh:
Trai ba mươi tuổi đang xoan
Gái ba mươi tuổi đă toan về già
Nhưng rồi nàng cũng tự an ủi rằng dù ǵ th́ ḿnh vẫn c̣n xuân tươi lắm:
Trai ba mươi tuổi mà già
Gái ba mươi tám đang ra má hồng
Hoàn cảnh của đôi trai không vợ, gái chưa chồng thật giống như:
Em như ngọn cỏ phất phơ
Anh như con nghé nhởn nhơ giữa đồng
Hay là:
Cam già quá lứa bán buôn
Em già quá lứa có buồn không em?
Cam già quá lứa bửa phơi
Em già quá lứa có nơi đợi chờ
Vậy mới biết, cho dù ở độ tuổi nào đi chăng nữa th́ người ta vẫn có thể
chọn người xứng hợp với ḿnh.
Giờ th́ ta nói về cách làm quen, tỏ t́nh của chàng trai ra thế nào khi
đă mê một cô gái. Anh chàng này thuộc hạng:
Học hành ba chữ lem nhem
Thấy gái th́ thèm như chửa thèm chua
Tuy chỉ có vài ba chữ lem nhem nhưng chàng ta khôn lắm, thấy nàng làm
nghề trồng hoa th́ chàng mới đưa đẩy:
Hoa chi thơm lạ thơm lừng
Thơm cây thơm rễ người trồng cũng thơm
Nói chuyện làm quen vẩn vơ một hồi chàng ta đi thẳng vào vấn đề, trước
hỏi thân phận của nàng:
Ngó lên mây bạc trời hồng
Thương em hỏi thiệt có chồng hay chưa?
Cô con gái lịch sự trả lời:
Mận hỏi th́ Đào xin thưa
Vườn hồng có lối nhưng chưa ai vào
Nghe câu trả lời ấy chàng mừng lắm, vội nói:
Người thanh nói tiếng cũng thanh
Thấy em lịch sự ḷng anh cũng mừng
Đêm trăng sáng chỉ có chừng
Đôi ta đă gặp th́ đừng xa nhau
Tuy vậy người con gái cũng rất cẩn thận, nàng hỏi thăm lại gia cảnh, quê
quán chàng trai:
Hỏi chàng quê quán nơi đâu
Mà chàng thả lưới buông câu chốn này?
Và hay là:
Anh đă có vợ con chưa
Mà anh ăn nói gió đưa ngọt ngào?
Và có lúc dù trong bụng đă ưng rồi mà bên ngoài nàng c̣n giả bộ làm
nghiêm với chàng, khuyên chàng đừng nên quá vội vàng:
Rừng hoang sóc nhảy tưng bừng
Hoa chưa nở nhụy, bướm đừng xôn xao
Và có khi nàng c̣n tàn nhẫn khuyên chàng nên bỏ cuộc đi, đừng theo đuổi
làm ǵ cho mất công. Đây là thủ đoạn của những cô muốn thử xem anh con
trai có thương yêu ḿnh thực ḷng hay không:
Câu cá cá chẳng ăn mồi
Đừng câu mà mệt đừng ngồi mà trưa
Phản ứng của chàng trai là chỉ nhất quyết yêu một ḿnh cô nàng, và lập
tức tỏ rơ ḷng dạ ḿnh bằng câu:
Cây đa lá rụng đầy đ́nh
Bao nhiêu lá rụng thương ḿnh bấy nhiêu
Và chưa chi mà chàng đă thề thốt sẽ chờ đợi cô nàng đến trọn đời:
Chờ em chờ mận chờ mơ
Chờ hết mùa mận chờ qua mùa đào
Chờ em cho tuổi anh cao
Cho duyên anh nhạt má đào em phai
Chờ em anh chẳng lấy ai
Khăng khăng chí quyết một hai đợi chờ!
Người con gái thấy vậy cũng tội nghiệp nên khuyên bảo rằng:
Yêu cây th́ nhớ đến hoa
Yêu nhau th́ đến tận nhà mà chơi
Nàng muốn anh chàng phải đến nhà làm quen với cha mẹ, gia đ́nh đàng
hoàng và để c̣n có cơ hội, thời gian t́m hiểu. Trong thời gian t́m hiểu
đó, khi thấy nàng cũng có nhiều anh chàng khác theo đuổi, chàng lo lắng,
buồn rầu, than thở:
Sự đời nghĩ cũng nực cười
Một con cá lội, mấy người buông câu
Rồi chàng khéo léo nhắc nhở nàng:
Quay tơ phải giữ mối tơ
Dù năm bảy mối cũng chờ mối anh
Trong khi đó nàng vẫn không ngớt nhởn nhơ và chàng cứ lại tiếp tục buồn
rầu:
Bướm bay giữa bể bướm rơi
Anh thấy em ngó nhiều nơi anh buồn
Khi có cơ hội th́ chàng khuyên nhủ:
Ăn chanh ngồi gốc cây chanh
Khuyên cội, khuyên cành, khuyên lá, khuyên bông
Khuyên cho đó vợ đây chồng
Đó bế con gái đây bồng con trai
Nếu thấy anh chàng nhà nghèo, học chưa ra trường, chưa có job th́ nàng
lo lắng:
Thấy anh em cũng muốn theo
Em sợ anh nghèo bán vợ anh ăn
Chàng trai trấn an:
Nghèo th́ bán khế bán khăn
Nào ai bán vợ mà ăn bao giờ
Có khi cô con gái tỏ vẻ chê bai vóc dáng nhỏ con, yếu đuối của chàng th́
chàng trấn an, phân bua rằng:
Em chớ thấy anh nhỏ mà sầu
Con ong nó bao nhiêu lớn, nó châm bầu bầu thui?
Đó là năy giờ ta bàn về tấm ḷng người con trai khi yêu thương, theo
đuổi người con gái. C̣n tấm ḷng người con gái đối với chàng trai một
khi nàng đă trót thương chàng rồi th́ thế nào? Cũng da diết, đậm đà, lai
láng lắm. Châm ngôn trước tiên của nàng là:
Chim khôn lựa nhánh, lựa cành
Gái khôn lựa chốn trai lành gởi thân
Khi đă yêu anh con trai rồi th́ nàng kiên tâm chờ đợi:
Nhác trông nhà ngói năm gian
Thấy chàng lịch sự, khôn ngoan, có tài
Cho nên em chẳng lấy ai
Em quyết chờ đợi một vài ba đông
Yêu anh em chẳng lấy chồng
Em dốc một ḷng chờ đợi lấy anh
Và những khi buồn nàng c̣n tỏ ḷng dạ ḿnh cùng sông núi:
Núi Ngự B́nh trước tṛn sau méo
Sông An Cựu nắng đục mưa trong
Em đây vốn thực chưa chồng
Núi cao sông rộng biết gởi ḷng cùng ai?
Đường t́nh duyên có khi cũng lắm chông gai, trắc trở, có khi cả hai
người cùng chờ đợi nhau trong cô đơn, sầu tư năo nuột. Hăy nghe nỗi ḷng
người con gái:
Sông Tương ai gọi rằng sâu
Chẳng bằng phân nửa mạch sầu của ta
Sông tuy sâu hăy c̣n có đáy
B́nh tương tư không băi không bờ
Đầu sông chàng đợi, chàng chờ
Nào hay thiếp đợi lửng lờ cuối sông
Và chẳng may nếu phải xa nhau th́ c̣n buồn ǵ hơn:
Chim lạc bầy thương cây nhớ cội
Người xa người khổ tội người ơi
Ví dầu chẳng biết thời thôi
Biết rồi mỗi đứa mỗi nơi thêm buồn
Trong cuộc t́nh duyên, cũng có khi cô con gái đă sẵn sàng chờ người con
trai đến cưới hỏi nhưng rồi anh chàng cứ hẹn lần, hẹn lửa với hết lư do
này tới lư do khác, để rồi cuối cùng cô nàng bỏ đi lấy chồng khác. Khi
ấy, có hối tiếc cũng đă quá muộn màng. Ta thử đọc lại những câu ca dao ư
nhị nhưng khôi hài này:
Ḿnh rằng ḿnh quyết lấy ta
Để ta hẹn cưới hăm ba tháng này
Hăm ba nay đă đến ngày
Ta hẹn ḿnh rày cho đến tháng giêng
Tháng giêng năm mới chưa nên
Ta hẹn ḿnh liền cho đến tháng hai
Tháng hai có đỗ có khoai
Ta lại vật nài cho đến tháng tư
Tháng tư ngày chẳn tháng dư
Ta lại chần chừ cho đến tháng năm
Tháng năm là tháng trâu đầm
Ta hẹn ḿnh rằng tháng sáu ḿnh lên
Tháng sáu lo chửa kịp tiền
Bước sang tháng bảy lại liền mưa ngâu
Tháng bảy là tháng mưa ngâu
Bước sang tháng tám lại đầu trăng thu
Tháng tám là tháng trăng thu
Bước sang tháng chín mù mù mưa rươi
Tháng chín là tháng mưa rươi
Bước sang tháng mười đă đăi mưa đông
Quanh đi quẩn lại em đă có chồng
Như chim trong lồng, như cá cắn câu
Hôn nhân mà hẹn chờ từ tháng chạp cho đến tháng mười như vậy, mất vợ
tưởng cũng không có ǵ đáng ngạc nhiên cho lắm!
Trong Cựu Ước, sách Ru-tơ cũng có kể lại một chuyện t́nh khá đẹp của phú
ông Bô-ô và người đàn bà goá chồng Ru-tơ, một người thuộc ḍng dân
Mô-Áp. Ru-tơ có chồng là người thuộc dân Y-sơ-ra-ên nhưng chồng nàng qua
đời sớm. Nàng là người có nghĩa cho nên đă theo mẹ chồng là Na-ô-mi về
lại xứ Y-sơ-ra-ên. Tại đây nàng đă gặp Bô-ô, một người giàu có và quyền
thế. Tuy là đă có một đời chồng nhưng ở trong mắt Bô-ô, Ru-tơ vẫn là
người duyên dáng, hiền lành, đảm đang, hiếu thảo. Bô-ô đă không ngại mà
lấy Ru-tơ làm vợ. Và rồi theo như lịch sử đă xảy ra, Bô-ô và Ru-tơ đă
sinh ra Ô-bết, người ông của vua Đa-vít sau này. Tấm ḷng và nghĩa khí
của Bô-ô ở trong ca dao Việt Nam cũng có câu:
Rượu ngon cái cặn cũng ngon
Thương em chẳng luận chồng con mấy đời
Những ǵ tôi đă tŕnh bày trong bài tùy bút này tính ra chỉ là phản ảnh
khiêm tốn, nhỏ nhoi của toàn bộ kho tàng Ca Dao Dân Gian Việt Nam của
chúng ta. Những cách bày tỏ t́nh yêu, những ngôn từ b́nh dân, giản dị
nhưng cũng lắm thanh tao, văn hoa của đôi trai gái trong ca dao phong
phú và gợi cảm biết chừng nào. Hy vọng là những ǵ tôi đă nêu ra có thể
giúp đỡ được cho bạn ít nhiều về kinh nghiệm, lề lối tỏ t́nh của lớp
người thời đại trước, hầu có thể ứng dụng phần nào cho thời gian bây
giờ. Thành thật chúc cho các bạn nhiều may mắn trong sự chọn lựa, t́m
bạn trăm năm. Hăy đến với Chúa và cầu xin sự soi sáng, dẫn dắt của Ngài.
Chắc chắn rồi trong ṿng chúng ta đêm nay ai cũng sẽ có vợ, có chồng.
Tôi tin như vậy.
C̣n nữa, nếu ở trong ṿng các bạn có người nào có nghệ thuật tỏ t́nh dễ
thương, hay đẹp, độc đáo, để qua đó có thể ‘cua’ được người ḿnh thương
th́ cũng làm ơn chỉ dẫn dùm cho tôi với!!!
|
