| |
Những liền anh liền chị lớn hơn phải thuộc ít nhất 150 làn điệu
Chuyện xưa của những 'lăo làng' đất quan họ
Quan họ từng là vốn quư của đất kinh Bắc. Tuy nhiên những liền chị trẻ tuổi
ngày nay không c̣n say mê với chiếu hát. Làng quan họ giờ đây vẫn thường
nhắc đến những cái tên xưa cũ như bà Nguyễn Thị Nguyên, Vũ Thị Chịch...
Bà Nguyên tâm sự: "Ngày trước, chúng tôi hát giao duyên đối đáp thâu đêm,
hát cho các liền anh phải sợ mà không dám gặp mặt. Con gái quan họ hiền lành,
dịu dàng là thế nhưng đă hát th́ phải ra câu ra chữ, hát cho biết con gái
đất này chẳng phải tay vừa". Bà kể, ngày đó chẳng bao giờ người quan họ lại
quan tâm ḿnh thuộc bao nhiêu bài, mà chỉ biết là phải hát được 36 giọng. Ai
hát bất kỳ làn điệu nào mà thiếu giọng là bị ghét ngay.
Cụ Nguyên, 1 trong 6 người được đề cử nghệ nhân quan họ.
"Những anh nào hát không hay, đối đáp không giỏi, có mời trầu chúng tôi cũng
chẳng thèm ăn", bà rủ rỉ. Chuyện các liền anh ấm ức bỏ về là thường, bởi hát
như ra câu đối, phải ứng khẩu tức th́. Rồi bà lẩm nhẩm hát: "Mấy vạn năm nay
vẫn hăy c̣n. Cớ sao khi khuyết lại khi tṛn. 30 mùng 1 đi đâu vắng. Hay có
t́nh riêng với nước non", vừa dứt, bà chợt cười to. Bà Nguyên kể tiếp: "Mấy
anh kia đớ người, gượng gạo một lúc rồi đành hẹn năm sau đáp lại. Ấy thế mà
măi đến 3-4 năm sau, tôi mới được gặp lại, các anh ấy mới lấy bài Bánh trôi
nước ra để đối. Tôi cũng chẳng giận v́... các anh ấy hát hay lắm".
Được bố mẹ dạy hát từ năm 15 tuổi, tính đến nay, những làn điệu quan họ thấm
vào máu bà ngót nghét 70 năm. Bà tự hào v́ "sinh" ra cho đất quan họ nhiều "liền
chị" xuất sắc. Từ những học sinh mà bà gọi là "hát quan họ cho cả nước nghe"
như Thuư Cải, cho đến Bích Thuỷ, cô gái xuất sắc đoạt giải nhất chỉ sau 2
năm thi tài với các đàn anh, đàn chị. Bà chỉ tiếc 4 đứa con của bà "chỉ duy
nhất thằng út hát hay, c̣n lại th́ chỉ đủ ra khoe thiên hạ ḿnh là người Bắc
Ninh".
Cụ Chịch vừa nhai trầu vừa cố nhớ tên làn điệu quan họ.
Không được như bà Nguyên, bà Vũ Thị Chịch đă quên gần hết các làn điệu quan
họ. Vừa bỏm bẻm nhai trầu, bà vừa liệt kê được hơn mươi làn điệu. Th́ cụ
cũng đă được 86 tuổi rồi, đi c̣n không thẳng, nhớ sao cho nổi cả trăm bài
hát.
"Ấy nhưng mà cứ nghe đám trẻ hát, tôi nhớ ngay. Đứa nào hát sai là tôi chửi.
Có mấy câu đơn giản vậy mà không hát được th́ thi thố cái ǵ". Đấy là cụ chê
mấy đứa trẻ hôm rồi tham dự cuộc thi hát do tỉnh tổ chức. Có mỗi một bài mà
hát chẳng ra hồn, đối đáp nhau sai bét cả, cứ phải xin hát lại. Nhiều người
mất hứng, bỏ ra xem đánh cờ tướng hoặc quay về. Có vậy mới biết, người Bắc
Ninh yêu và khó tính với hát quan họ lắm.
Theo bà Chịch th́ "quan họ cũng lắm nghề chơi". Như bà Nguyên là tính t́nh
lành nên không đụng chạm nhiều. C̣n như bà Chịch th́ khuấy trời, động đất,
chơi mà đám thanh niên hỗn hào nhất tỉnh cũng phải dè chừng. Ấy vậy nên từ
chuyện hát thi, hát đối cho đến chuyện "đụng" mấy anh trai ngỗ ngược ở làng
khác đều một tay bà đứng ra dàn xếp. Cái miệng "lem lẻm" của bà như đă quen
đối đáp trong quan họ nên mấy tay thanh niên gặp bà cũng có phần... né.
Trong gia đ́nh, bà Chịch cũng làm cho người thân nhiều phen tức giận chỉ v́
mê hát. "Bỏ ăn, bỏ làm đi hát, tôi bị anh ruột đánh xưng cả hai chân. Đến
khi lấy chồng, có chửa rồi vẫn trốn đi hát. Bố chồng gọi về th́ quỳ xuống mà
xin: "Con bỏ chồng cũng được, lạy bố đừng cấm con đi hát".
Bà Chịch ra chiều tiếc nuối v́ bây giờ chẳng c̣n ai hát không nhạc như ngay
trước. Hát "bo" như các cụ th́ đ̣i hỏi phải phải biết luyến láy, ê a, 5
giọng trên 5 giọng dưới, phải rơ la rằng... th́ mới được coi là hay. Vậy nên
ngày trước cứ có đám cưới, đám hỏi, giỗ chạp ǵ là các liền anh liền chị
được mời đến, ngồi "đưa đẩy" nhau thâu đêm không hết điệu.
Ông Trần Đ́nh Luyện, Giám đốc Sở Văn hoá thông tin tỉnh Bắc Ninh, dường như
cũng đồng cảm với ư kiến của các cụ: "Cũng phải hiểu cho các cháu trẻ bây
giờ, chúng c̣n lo học hành, công việc. Thuộc đến 130 bài quan họ đối với
chúng cũng là khó lắm rồi".
Cụ Nguyễn Thị Khướu nay đă 103 tuổi, sống tại làng Ngang Nội, xă Hiên Vân,
huyện Tiên Du.
Bắc Ninh đang cố gắng sao có thể lưu giữ được các bài hát cổ của các "lăo
làng" quan họ hiện c̣n sống. Ông Luyện cho biết, hiện chỉ c̣n 6 cụ cao niên
thuộc nhiều và thực sự đam mê với quan họ. Trong tay các cụ là cả một kho
tàng mà chúng ta chưa khai thác hết được. Bắt các cụ ghi ra th́ không được
v́ người th́ không biết chữ, người th́ chỉ hát được chứ đọc từng câu...
không được. V́ vậy, Sở Văn hoá cứ phải mời các cụ lên đ́nh, chùa hát rồi ghi
âm lại làm tư liệu. Thế mà cũng chẳng thu hết được. Như cụ Khướu, giờ đă 103
tuổi, vốn quan họ của cụ rất lớn bởi cụ biết không chỉ những bài hát mà cả
những phong tục, h́nh thức... Nhưng cụ tuổi đă quá cao, sức yếu, lúc nhớ lúc
không. Khai thác được kinh nghiệm, vốn sống của các cụ không phải chuyện dễ. |
