| |
Vài nét về ḥ đối đáp ở Nam bộ xưa
Thứ bảy, 27/06/2009 (DBSCL)
BacKy54
Dấu ấn sông rạch đă đi vào tâm thức của người dân Nam bộ tự bao đời nay,
gắn bó với bà con như máu với thịt. Đặc biệt trong văn hóa dân gian Nam
bộ, sông rạch được xem như một yếu tố đặc trưng của văn hóa dân gian. Ḥ
đối đáp ở Nam bộ là một trong những loại h́nh diễn xướng dân gian có gắn
bó mật thiết với môi trường sông nước.
Ḥ đối đáp ở Nam Bộ ngoài việc diễn xướng trong quá tŕnh lao động mệt
nhọc, gắn với đồng ruộng bao la, c̣n gắn với những ḍng sông mênh mông
nước. Có thể nói, chính môi trường sông nước ở đây đă làm nảy sinh những
câu ḥ, điệu hát trên sông. Nếu như thiên nhiên chung quanh con người là
cội nguồn của những cảm xúc nghệ thuật, th́ sẽ không có ǵ là lạ khi ta
thấy tần số xuất hiện rất cao của h́nh ảnh sông rạch, thuyền bè xuôi
ngược với những bến, những vàm, những doi, những vịnh, những con nước
lớn ṛng trong sáng tác dân gian, đặc biệt trong ca dao, trong ḥ đối
đáp.
Ḥ đối đáp ở Nam Bộ cho ta nghe một làn điệu mênh mông, gợi nhớ những
cánh đồng bát ngát, những ḍng sông phẳng lặng, dằng dặc. Người nông dân
thường hát ḥ để gởi gắm tâm tư, t́nh cảm, để than thân trách phận và để
vơi bớt nỗi nhọc nhằn nhưng cần cù lao động, yêu đồng ruộng và yêu cuộc
sống quanh ḿnh. Ḥ đă ăn sâu vào huyết quản của người dân trên sông
rạch thuở ấy:Chờ em cho măn kiếp chờ
Chờ cho rau muống lên bờ trổ bông.Khi nghe chàng trai cất lên câu ḥ, cô
gái liền bẻ lại:Rau muống trổ bông lên bờ nó trổ
Ai biểu anh chờ mà anh kể công ơn.Khi cô gái cất tiếng ḥ: Khế với canh
một ḷng chua xót
Mật với gừng một ngọt một cay
Ra về bỏ áo lại đây
Để khuya em đắp gió tây lạnh lùng.Chàng trai liền đáp trả:Có lạnh lùng
lấy mùng mà đắp
Trả áo cho anh về đi học kẻo trưa.Chính những câu ḥ, điệu hát đó đă làm
lay động ḷng người, giúp con người yêu mến thiên nhiên, cảnh vật, yêu
quê hương đất nước và thêm yêu vùng đất thân thương ḿnh đang sống. Và
cũng chính những câu giao duyên ấy đă làm nhịp cầu tri âm nối từ trái
tim đến trái tim, t́nh yêu nảy nở cũng từ đó, thật lăng mạn và nên thơ....
Thấy em có cái g̣ má hồng hồng...
Phải chi em đừng mắc cỡ...
Đừng mắc cỡ, th́ anh xin bồng... em hôn...Khi nghe người con trai cất
câu ḥ như vậy, người nữ liền ḥa theo:Chuyện vợ chồng đâu có khá bồn
chồn...
Anh thương em nên dè dặt...
Chớ để thiên hạ đồn không hay...Một đêm trăng thật thơ mộng trên sông
nước Nam Bộ. Cô gái lơi mái chèo cất giọng ḥ rơi, chàng trai chèo ghe
ngang nghe được liền đáp lại. Hai người ḥ qua ḥ lại, chừng cảm mến
nhau, anh con trai đi thẳng vào vấn đề hôn nhân, nhưng cô gái c̣n e ngại
v́ c̣n chờ quyết định của mẹ cha:Đầu giồng có cây duối,
Cuối giồng có cây da,
Ngă ba đường cái có dây tơ hồng.
Con gái chưa chồng tấm ḷng hực hỡ!
Con trai chưa vợ ruột thắt như tranh!
Ngó lên mây trắng trời xanh,
Ai ai cũng vậy ưng anh cho rồi!Nghe chàng trai ngỏ ư, cô gái liền trả
lời:Sông dài gió thoảng...
Em nghe mấy lời của anh than văn,
Trong dạ em thương cảm bớ chàng!
Phải chi em có quyền sắp đặt giang san,
Thời nợ duyên duyên nợ...
Em cũng chẳng để cho chàng đợi trông!Anh con trai tiếp lời:Gió thổi hiu
hiu chín chiều ruột thắt,
Nh́n sao bên bắc, nước mắt chảy bên đông!
Ai xui chi cho vợ vợ với chồng chồng,
Biết đây với đó mà ông tơ hồng có xe?Nghe chàng trai than văn, cô gái
liền trở giọng an ủi, đồng thời đưa ra một số nguyên nhân khiến cho cô
không dám nhận lời chàng trai, mặc dù “t́nh trong như đă mặc ngoài c̣n
e”:Giao ngôn chắc quá,
Em sợ má em rầy!
Câu tứ mă nan truy,
Em sợ d́ em giận!
Để em về nhà thưa lại,
Chừng cha má có đành.
Thời loan phụng,
Em sẽ với bạn lành bắt tay!Những câu ḥ vang măi, truyền tải những tâm
tư, nỗi ḷng của những người lao động chân chất, hiền ḥa. Giọng ḥ Nam
Bộ bay bổng, trải dài trên sông ḥa nhịp vào mái chèo khua nước, tạo nên
một âm thanh sâu lắng, ngọt ngào.
Ngày xưa, trên các cánh đồng vào mùa cấy, những nam thanh nữ tú của miền
thôn dă đă lao vào công việc mệt nhọc, để giải khuây họ cất lên những
câu ḥ đối đáp, cũng là để bày tỏ, trang trải nỗi ḷng:
Em thấy anh ăn học mà cũng thông, lợi đây em hỏi mà cái khăn bàn lông
mấy đường...
Em ơi, cái khăn bàn lông đây anh đội cũng thường, bây giờ nó cũ mà mấy
đường anh cũng quên.
Hoặc một chiếc xuồng câu đang buông trôi trên ḍng nước, cảnh sắc thanh
b́nh, ḍng sông yên ả, anh thanh niên trong bộ bà ba bạc màu cao hứng
ngâm ngợi vài câu:Bớ chiếc ghe sau chèo mau anh đợi.
Kẻo giông khói đèn bờ bụi tối tăm.Tiếng ḥ ngân vang trên ḍng sông mênh
mông nước, nghe sao êm ái, ngọt ngào, lại một chiếc ghe của cô gái chở
hàng bông đi chợ từ xa chèo đến, nghe được câu ḥ của anh thanh niên, cô
cũng liền cao hứng đáp lại:Bờ bụi tối tăm, anh quơ nhằm cái tộ bể
Cưới vợ có chửa về thổi lửa queo râu.***Ḥ đối đáp ở Nam Bộ là một nét
sinh hoạt văn hóa tinh thần không thể thiếu của người dân nơi đây. H́nh
thức diễn xướng dân gian này không những chỉ nhằm bộc lộ nỗi ḷng ḿnh
với quê hương đất nước mà c̣n nhằm làm giảm bớt những gánh nặng nhọc
nhằn trong cuộc sống lao động để mưu sinh, đồng thời nó cũng là cầu nối
cho những đôi lứa yêu nhau, cùng nhau tạc dạ ghi ḷng, mong có một ngày
được gá nghĩa trăm năm.
TRẦN KIỀU QUANG
|
