CHIẾN THẮNG XUÂN KỶ DẬU (1789) VÀ VUA QUANG TRUNG

DƯƠNG HUỆ ANH

Suốt hai trăm năm nay, cứ đến mùa Xuân, trong khi hưởng thú vui ngày Tết, người ta không quên nhắc đến chiến thắng lịch sử Kỷ Dậu (1789) với Vua Quang Trung, một trong những anh hùng dân tộc.
Theo tư liệu đã phổ biến, như Việt Nam Sử Lược của Trần trọng Kim.. mùa xuân Kỷ Dậu (1789) quân Tây Sơn do Vua Quang Trung cầm đầu đã bất ngờ tiến đánh phá tan 20 vạn quân Thanh của Tôn sĩ Nghị, lúc đó đang trấn giữ miền Bắc để bảo vệ triều đình Lê chiêu Thống. Dù cho số quân Thanh có thể ít hơn, vì không có thống kê rõ ràng, nhưng chiến thắng lẫy lừng này chưa ai dám phủ nhận.

Gần đây, ông Nguyễn gia Kiểng, trong cuốn Tổ Quốc Ăn Năn (?)đã viết một bài, bằng những suy luận riêng,-với dẫn chứng vu vơ- thâm ý có lẽ muốn làm giảm giá trị chiến thắng này cùng vai trò của Vua Quang Trung.

Ðây là luận cứ của ông Nguyễn gia Kiểng, từ trang 155 sách đã dẫn:
“-..Thực ra các tài liệu của nhà Thanh (?)cho thấy một cách rất rõ ràng là vua Càn Long không có ý định đánh chiếm nước ta. Không những thế vua.. còn cấm Tôn sĩ Nghị giao chiến... ý đồ của họ chỉ là dọa để Nguyễn Huệ thần phục nhà Lê..( hay) giúp Lê Chiêu Thống có thanh thế .. để chia đất với Nguyên Huệ mà thôi!
-..Con số hai chục vạn quân Thanh cũng rất sai sự thực. Tôn Sĩ Nghị sang bằng đưồng bộ, mà đường bộ thì bị vách núi dầy đặc ngăn cách không thể di chuyển một số quân khổng lồ như vậy.
-..Thành phố Hà Nội hồi đó có bao nhiêu dân cư? .. hai chục ngàn là cùng... Các tài liệu còn giữ lại (?)chỉ nói quân Thanh đóng đồn ở vài làng nhỏ cạnh Hà Nội.

Về tư liệu, NGK dẫn chứng giáo sư Ðài Loan Tưởng Quân Chương,-đã dựa vào tài liệu của Thanh triều (?)-nói rằng:”Tôn Sĩ Nghị đã đem sáu ngàn kỵ binh sang Việt Nam để phô trương thanh thế và làm lễ thụ (hay tấn?) phong cho Lê Chiêu Thống, nhưng đã bị Nguyễn Huệ đánh bất ngờ, thua chạy..” Con số này theo tôi (NGK) là hợp lý. Tôi chưa thấy sử gia nào bác bỏ sự kiện của ông Tưởng..”

Tư liệu khác mà NGK dẫn ra là:” Hoàng Lê Nhất Thống Chí”- HLNTC-một tiểu thuyết lịch sử?- mà phủ đầu NGK đã gán cho là”một cuốn sách khá thuận cho Tây Sơn”. Theo sách này, (lời NGK) thì tướng Tây Sơn, Ngô Văn Sở và Ngô Thời Nhiệm bàn với nhau rằng đánh quân Thanh không được vì dân chúng Bắc Hà ủng hộ quân Thanh và ghét Tây Sơn..( Ðây cũng là một sự kiện rất quan trọng chứng tỏ dân chúng không ngưỡng mộ Nguyễn Huệ như một số tác giả viết- Lời NGK).

Tư liệu khác nữa mà NGK dựa vào là thư từ của nhóm giáo sĩ ngoại quốc có mặt ở đó (thuộc Mission apostolique en Extrême Orient), theo đấy, họ tỏ ý bênh vực nhà Tây Sơn..( vì) Tây Sơn không để ý đến tôn giáo. Theo một giáo sĩ mô tả lại trận Ngọc Hồi (Ðống Ða), thì không thể(gọi) là lớn được. NGK cũng đưa ra vài sự kiện, trích trong HLNTC.. rồi kết luận:” những dữ kiện này chứng tỏ trận Ðống Ða chỉ là một trận nhỏ.”
Rồi NGK còn suy luận “ trong số quân Thanh kéo nhau qua sông, bị xập cầu chết, có nhiều Hoa kiều.. vì họ chạy bộ- “ có lẽ để phù hợp với số 6 ngàn kỵ binh của ông Tưởng Quân Chương đưa ra.

Về thân thế anh em vua Quang Trung, NGHK dựa vào HLNTC cho rằng ông là con Hồ Phi Phúc, thuộc giới giầu có, không phải xuất thân nông dân áo vải như Việt Nam Sử Lược viết, (mà NGK cho là Trần Trọng Kim cũng dựa theo HLNTC nhưng thêm bớt có lợi cho nhà Tây Sơn).

Theo ý NGK, “ba anh em Nhạc, Lữ, và Huệ lớn lên đi ăn cướp... Ba anh em liên kết với hai đám cướp biển người Trung Hoa là Tập Dinh và Lý Tài và cùng chiêu mộ nhiều người Thượng.” NGK cũng giải thích lý do các tướng Tây Sơn đều được gọi là đô đốc, vì quân họ do đám cướp biển huấn luyện.

Cũng theo NGK, một sự kiện nổi bật mà các sử gia cố tình làm ngơ là quân Tây Sơn thuần túy chỉ là giặc cướp, và từ lúc dấy lên.. cho đến lúc diệt Trịnh và Nguyễn,.. họ không đưa ra bất cứ một chủ trương dựng nước nào (hịch hiệu triệu quốc dân, chẳng hạn).. họ chỉ đánh phá và cướp bóc mà thôi, không nhân danh một chính nghĩa nào!

Ông NGK viết:”.. Lúc đó, dù mới mười tám tuổi, Nguyễn Huệ đã bắt đồng đảng và dân chúng gọi mình là “Ðức Ông Tám”. Cái lối tự xưng xấc xược này cũng là đặc tính của đám thảo khấu. Nhưng dù sao, NGK cũng phải công nhận:” Nguyễn Huệ là một tướng giỏi, nhiều công trận lại giữ mặt Bắc phòng họ Trịnh nên nắm phần lớn quân Tây Sơn trong tay... Nguyễn Huệ mới chỉ làm vua được bốn năm, đang chuẩn bị đánh Trung Hoa.. thì mất năm 1792).
Nguyễn Huệ là một con người hung bạo, đánh tất cả mọi ngưiời, đó là một sự thực... Ðến cả Nguyễn Nhạc, Huệ cũng đánh. Nguyễn Huệ dùng bạo lực và sự tráo trở trong mọi trường hợp đối với bất cứ ai có khả năng trở thành một đối thủ.. Nguyễn Huệ cũng rất tàn ác, các giáo sĩ thời ấy dù bênh Tây Sơn, cũng ghê sợ về sự tàn ác của Nguyễn Huệ và gọi ông là một thứ “Atttila” mới. NGK còn biện hộ cho hành động thô bạo “quật mồ” Nguyễn Huệ của Nguyễn Ánh là để báo thù sự tàn sát họ Nguyễn và đào mả tổ tiên Nguyễn Ánh trước đây, của nhà Tây Sơn.(?)”

Khả năng nhìn xa, trông rộng (tài dụng binh) của Nguyễn Huệ, theo NGK, cũng rất giới hạn như trong vụ đánh Nguyễn Nhạc, Nguyễn Lữ rồi để họ bị Nguyễn Ánh tiêu diệt, ý đồ đánh Trung Hoa.. trong khi chưa diệt tuyệt Ánh cũng bị NGK phê là điên dại..
Sự chiến thắng Trịnh, Nguyễn.. theo NGK, là do tinh thần phân hóa của dân chúng, một phần do ảnh hưởng của đạo Gia Tô làm suy yếu lực lượng triều đình.. anh em Tây Sơn thắng không phải vì họ mạnh, mà vì thế lực địch tan rã, (nên) không cần đánh một trận đáng kể nào

Vẫn theo NGK, một chuyên viên của Anh quốc, từ Ấn Ðộ qua quan sát, sau vụ Tây Sơn chiếm Gia Ðịnh, 1778, đã báo cáo “chỉ cần đạo quân 100 người, có kỷ luật, cũng đủ đánh tan toàn bộ quân Tây Sơn một cách nhanh chóng.” Nhưng ở một đoạn khác, NGK lại nói: “ Nguyễn Huệ trấn áp được thiên hạ nhờ có được một đạo quân tinh nhuệ..” Và:” Lý do thành công của Nguyễn Huệ là ông có một đạo quân thực sự trong khi các đối thủ của ông không có. Những chiến thắng như vậy không đòi hỏi một tài dụng binh nào”.

Tuy nhiên, NGK cũng công nhận :” Ở trong Nam có trận thủy chiến tại Cần Giờ là đáng kể. Nguyễn Huệ chỉ huy gần một trăm chiến thuyền, như vậy cũng là vài ngàn thủy quân... Nguyễn Huệ cũng phá được quân Xiêm..( đông tới hai vạn người.) Cả ba trận Cần Giờ, Mãn Thít và Ðống Ða đều ở rất dưới tầm cỡ của những trận đánh thời Trần Hưng Ðạo, Lê Lợi đánh đuổi quân Minh..
Nguyễn Huệ chỉ mới làm vua được gần bốn năm thì mất nên tài trị nước của ông không thể bàn đến. Một việc triều đình của ông làm thường được ca tụng là hay dùng chữ Nôm.Nhưng chữ Nôm thời đó đã phát triển lắm rồi. Chinh Phụ Ngâm và Cung Oán đã ra đời trước đó.Và đã có Nguyễn Du. .. dụ khuyến nông .. chỉ là một dụ bình thường lập lại những gì các vị vua trước đã nói. Một biện pháp làm khổ dân chúng rất nhiều là dùng Tín Bài, một thứ thẻ căn cước, để kiểm soát dân chúng, trong mục đích bắt lính chuẩn bị đánh Trung Hoa... là điều mà một vị vua sáng suốt không thể làm.”
.. Cuộc khởi nghĩa Tây Sơn đã chặn đứng hẳn sự bành trướng của lãnh thổ Việt Nam vào đất Cam Bốt.. Nếu không có anh em Tây Sơn chắc chắn nước Cam Bốt không còn... Nhưng anh em Tây Sơn đã làm một việc khác rất lớn, rất tai hại cho chúng ta và đã khiến chúng ta là chúng ta ngày nay: đó là phá tan và chấm dứt hơn hai thế kỷ tiếp xúc và giao thương đầy hứa hẹn với thế giới bên ngoài, nhất là phương Tây.

NGK có ý trách sử gia Trần Trọng Kim, khi viết Việt Nam Sử Lược, “đã không cảm thấy có bổn phận phải tuyệt đối khách quan, và đặc biệt là đối với nhân vật Nguyễn Huệ, ông đã để nhiều tâm tình và thiên kiến vào đó. Ông dựng đứng ra chuyện Nguyễn Huệ ra Bắc” phù Lê diệt Trịnh” ? để ca tụng Nguyễn Huệ “dứt họ Trịnh, tôn vua Lê đem lại cương thường cho rõ ràng. Ấy là có sức mạnh mà biết làm việc nghĩa vậy”sic”. Thật là đổi trắng thay đen! (?)Ông Trần Trọng Kim cũng dựng đứng ra con số hai chục vạn quân Thanh, không có trong một sử liệu nào để thổi phồng tầm vóc của trận Ðống Ða và ca tụng Nguyễn Huệ “đaị phá quân Thanh”.
NGK cũng ghi là:” Trong hịch của Tôn Sĩ Nghị có nói tới năm chục vạn, nhưng đó theo HLNTYC chỉ là tờ truyền đơn mà mục đích là hù dọa làm mất tinh thần quân Tây Sơn. Theo NGK, chính Nguyễn Huệ đã là nguyên nhân đưa tới việc quân Thanh sang can thiệp (không phải cứu nước, như họ Trần kể công!).
NGK còn chê những thủ đoạn của vua Quang Trung trong việc giao thiệp với nhà Thanh, như sang chầu, lạy phục và ôm chân Càn Long, nhưng cho Phạm Công Trị đi thay thế.. là tự hạ mình.

NGK còn cho là Ðảng Cộng Sản Việt Nam đã có chủ trương đề cao Nguyễn Huệ (Anh hùng áo vải) để tuyên truyền cho phong trào Cách Mạng vô sản; hành động của Nguyễn Huệ tương tự như của Cộng Sản (bạo lực, chiến tranh, độc đoán, tráo trở..), hình ảnh Nguyễn Huệ đã đóng góp rất nhiều cho thắng lợi của đảng Cộng Sản ..

Tóm lại, theo NGK, chiến thắng quân Thanh.. binh Trịnh, binh Nguyễn .. của Nguyễn Huệ không giá trị bao nhiêu, và có thể ông còn làm hại cho quyền lợi đất nước ( nhà Thanh mượn cớ can thiệp, ngưng cuộc Nam tiến..)
Tổng luận, theo NGK, thiên tài quân sự và những đức độ nhân ái, anh minh.. của Nguyễn Huệ theo lịch sử.. chỉ là sự xuyên tạc, có dụng ý.
Thực sự, phải hiểu lịch sử như thế nào?

Trước hết, ông NGK không đưa ra được một tư liệu nào rõ ràng, khả tín để chứng minh những phán xét của ông. Về sử liệu nhà Thanh, ông dựa vào để quyết đoán mà không đưa ra bằng chứng cụ thể nào; bộ Hoàng Lê Nhất Thống Chí(HLNTC) ông thường viện dẫn, thực ra là một tiểu thuyết lịch sử (dân gian) khó tin cậy; còn những lá thư của nhóm giáo sĩ (có tính cách riêng tư) nghĩ cũng ít giá trị thuyết phục.

Ðiều dễ nhận thấy là ông NGK hình như có chủ ý làm giảm giá trị chiến thắng của nhà Tây Sơn, và hạ thấp vai trò lãnh đạo của vua Quang Trung.

Không hiểu ông căn cứ vào tài liệu nào của nhà Thanh để quyết đoán là vua Càn Long không có ý định đánh chiếm nước ta. NGK cũng cả quyết “con số hai chục vạn quân Thanh rất xa sự thực” mặc dầu ông viết, theo” hiệu triệu của Tôn Sĩ Nghị có tới 50 vạn quân Thanh kéo sang” nước ta. Ông lý luận là vì Tôn qua bằng đường bộ nên không thể đưa nhiều quân sang. Nhưng theo những sử liệu Việt Nam hiện có, (và ngay cả HLNTC mà ông thường dựa vào), quân Tôn Sĩ Nghị kéo sang bằng ba đường thủy bộ, như những cuộc xâm lăng các triều đại trước đây (Tống, Nguyên, Minh..). Ông chỉ căn cứ vào lời của một giáo sư Ðài Loan-Tôn đem 6 ngàn kỵ binh qua Việt Nam- để tin chắc là:”Con số này .. là hợp lý.”

NGK dẫn lời của một giáo sĩ Tây phương viết trong thư riêng để phán đoán” “trận Ðống Ðă chỉ một là trận nhỏ” nhưng quên rằng chiến thắng Xuân Kỷ Dậu bao gồm nhiều mặt trận ở nhiều địa phương.
NGK tính số binh sĩ khiêng tấm mộc đỡ tên đi trước (20 tấm, mỗi tấm 30 người theo sau) để kết luận quân số chỉ chừng 600, không hiểu rằng đó chỉ là những đội tiền phong, sau họ còn vô số những hàng ngũ khác tiến theo.

NGK dựa vào con số 20 kỵ binh mà Tôn phái đi cùng quân cứu viện, để quyết đoán số quân tham chiến là ít, nhưng chắc ông không để ý là trong các viện binh có cả đạo quân Quảng Tây của tướng Dương (hay Thang?) Hùng Nghiệp.

Ðiều NGK nói đúng là theo sử liệu, “lúc ấy quân Tây Sơn không được lòng dân chúng Bắc Hà”, kể cũng dễ hiểu, vì qua hơn 200 năm trị vì của nhà Lê, dù sao, dân Bắc Hà cũng còn chút lưu tình, nhưng việc quân Tây Sơn theo kế của Ngô Thì Nhậm đồng kéo thủy bộ về trấn giữ Tam Ðiệp là một chiến thuật hợp lý và khôn ngoan.

Theo thiển ý, Việt Nam Sử Lược của Trần Trọng Kim dù chỉ là sơ lược, ít nhất cũng đã căn cứ vào 26 tác phẩm Hán, Quốc ngữ và Pháp văn, trong đó có Ðại Việt Sử Ký, Khâm định Việt sử Thông giám, Lịch triều Hiến chương,đại Nam thực lục, Trung quốc sử, Thanh triều sử ký... nên có giá trị khả tín- hơn là Hoàng Lê Nhất Thống Chí, gần như là tiểu thuyết.

Xem Phần 2