|
Gái thương
chồng đương đông buổi chợ..."
NGUYỄN ĐỨC DƯƠNG
"Gái thương chồng đương đông buổi chợ; trai thương vợ nắng quái
chiều hôm" là một câu tục ngữ (TN) ư vị. Vậy mà măi tới giờ, giới nghiên
cứu ở ta vẫn chưa nhất trí được với nhau về cái nghĩa đích thực của câu
trên. Tại sao lại xảy ra t́nh trạng đó? Và làm thế nào để trả lời thoả
đáng cho câu hỏi: người xưa muốn nhắn gửi ǵ cho con cháu qua câu tục
ngữ ấy?
Trước khi trả
lời mấy câu hỏi đó, có lẽ chúng ta nên cùng nhau đọc lại lời diễn giải
từng được trích dẫn nhiều nhất ở ta: lời diễn giải của sách Kể chuyện
thành ngữ tục ngữ do GS Hoàng Văn Hành cùng các cộng sự biên soạn khá
công phu và đă được in đi in lại nhiều lần kể từ ngày ra mắt tới nay.
Theo sách trên, người xưa muốn nhắn gửi cho hậu thế ba điều:
(1) "[…] phản
ánh sự chênh lệch, bất b́nh đẵng trong quan hệ yêu thương vợ chồng. T́nh
cảm người phụ nữ bao giờ cũng đậm đà, đầy đặn, mặn mà như buổi chợ đương
đông, bởi ngoài lí do giới tính ra, người phụ nữ c̣n chịu sự ràng buộc
của tam ṭng tứ đức. Ngược lại, t́nh thương yêu của người con trai đối
với vợ thường nhạt nhẽo, thoáng qua, ví như nắng quái chiều hôm le lói
một lát rồi tắt ngấm khi mặt trời lặn;
(2) […] phản
ánh mức độ khác nhau trong t́nh yêu vợ chồng. Người con gái luôn luôn
thương yêu chồng bằng t́nh yêu đậm đà, mặn mà, đầy đặn khác nào đương
đông buổi chợ. C̣n t́nh cảm của người con trai chỉ đôi lúc nhưng mănh
liệt như cái nắng quái chiều hôm vậy. Nắng quái chiều hôm tuy ngắn ngủi
nhưng sức nóng, sức cháy bỏng của ánh nắng xiên khoai này thật là ghê
gớm;
(3) […] nói
về tính chất biểu hiện t́nh thương vợ chồng. Khi đă thương yêu chồng,
t́nh cảm của người con gái được thể hiện ra bằng sự hoạt bát, vui nhộn
như đương đông buổi chợ. Và người chồng chẳng khó khăn ǵ trong việc t́m
hiểu t́nh cảm của vợ đối với ḿnh. Ngược lại, chàng trai thâm trầm hơn
trong t́nh yêu. Thậm chí, có khi t́nh yêu thương của chàng được thể hiện
cả bằng sự cáu gắt, khắt khe, nghiệt ngă như nắng quái chiều hôm".
Tiếc thay,
lời diễn giải ấy đă không được đông đảo bạn đọc đồng t́nh lắm v́ họ cho
rằng nó để lộ hai điểm cần tránh khi diễn giải TN. Thứ nhất, nó quá
thiên về miêu tả, một điều hết sức xa lạ đối với TN, v́ TN, như ai nấy
đều biết, là thể loại sáng tác dân gian chỉ quen đưa ra những nhận định
súc tích (như Chó treo; mèo đậy – Vàng gió; đỏ mưa – Nhà gỗ xoan; quan
ông nghè, v.v và v.v.) hoặc những lời khuyên nhủ cô đọng (như Chị ngă em
nâng – Ăn đấu trả bồ – Ra đường hỏi già; về nhà hỏi trẻ: Yêu trẻ trẻ đến
nhà; kính già già để tuổi cho – Ăn cây nào rào cây ấy, v.v. và v.v.),
chứ rất ngại đi sâu vào những miêu tả chi li. Thứ hai, có lẽ các tác giả
đă nhầm khi coi câu TN này như một câu so sánh (tức Gái thương chồng NHƯ
đương đông buổi chợ; trai thương vợ NHƯ nắng quái chiều hôm), mặc dù
trong câu chẳng hề có một từ NHƯ nào và cũng chẳng hề có một dấu hiệu
h́nh thức nào đ̣i hỏi phải diễn giải như thế cả.
Lối diễn giải
nhầm lẫn đó, đến lượt ḿnh, c̣n đẩy người diễn giải tới chỗ phải mắc
thêm một sơ suất nữa: buộc họ phải xử lư hai ngữ đọan "đương đông buổi
chợ" và "nắng quái chiều hôm" như là bổ ngữ chỉ phương thức/bổ ngữ chỉ
mức độ cho vị từ thương. Do đă lỡ xử lư thế rồi, nên họ đành phải gán
cho những ngữ ấy nhiều ư nghĩa mà mấy ngữ này vốn không có và cũng khó
ḷng có được trong bất cứ ngôn cảnh nào.
Sự khiên cưỡng lộ liễu ấy như thầm nhắc chúng ta: chớ
có đi tiếp trên con đường các tác giả ấy đă đi. Nghĩa là đừng nên coi
câu TN trên như là câu so sánh, mà nên xử lư nó như là câu tỉnh lược,
một dạng câu c̣n thông dụng hơn câu so sánh gấp hàng trăm lần.
Nếu xử lư như thế th́ câu có thể được viết lại như
sau: "Gái thương chồng [th́ phải hành xử ra sao để bày tỏ được tấm ḷng
yêu thương ấy ngay cả lúc] đương đông buổi chợ ; trai thương vợ [th́
phải hành xử ra sao để bày tỏ được tấm ḷng chính ḿnh ngay cả lúc] nắng
quái chiều hôm".
Đến lúc này th́ việc cần làm chỉ c̣n là đi t́m những
biểu thức ngôn từ [linguistic expression] súc tích nhưng có thể diễn đạt
thoả đáng cho những phần bị tỉnh lược vừa nêu. V́ đề tài mà câu TN đề
cập là t́nh thương yêu vợ chồng nên biểu thức thích hợp hơn cả có lẽ là
: NÊN HẾT L̉NG VỚI CHỒNG / NÊN HẾT L̉NG VỚI VỢ.
Bây giờ, ta hăy thử điền hai biểu thức ấy vào những
phần đă tỉnh lược rồi kiểm định xem câu có ổn không. Kết quả thu được
khá khả quan : "Đă thương chồng th́ người vợ nào cũng NÊN HẾT L̉NG V̀
CHỒNG ngay cả khi đang buôn may bán đắt ; đă thương vợ th́ người chồng
nào cũng NÊN HẾT L̉NG V̀ VỢ ngay cả khi đang phải khổ sở với cái nóng
quái ác lúc chiều hôm".
Đó chắc hẳn là điều mà người xưa muốn nhắn gửi cho
con cháu. Nói khác đi, ông cha chúng ta muốn khuyên chúng ta rằng: đă
yêu nhau thực ḷng th́ hăy hết ḷng v́ nhau ngay cả trong những t́nh thế
khó mà tỏ bày được tấm ḷng yêu thương kia.
|
