| |
-
- Bình cũ r
ượu
mới
-
- Trong tiếng Việt, thành ngữ bình cũ r
ượu
mới được
dùng để
nói về các tác phẩm văn
nghệ dùng hình thức, thể tài, thủ pháp cũ
để
diễn tả nội dung,
đề
tài, chủ đề
mới. Thí dụ:
- "Chúng ta có thể coi hình thức chuyển nhũng bài hát thành tác
phẩm nhạc
đàn
là một kiểu bình cũ rượu
mới" (Văn
luôn
nghệ
thuật, 8-1971).
- "Nếu không sử dụng
được ngay thì có thể cải tiến về nội dung theo
cách bình cũ rượu
mới" (văn
nghệ,
4-1954).
- Cơ
cấu ý nghĩa của thành ngữ
bình cũ rượu
mới khá
đơn giản.
Lần theo tính biểu trưng
của các từ bình. rượu
thì sẽ sáng rõ. Bình là dụng cụ
bằng sành, sứ có bầu chứa, miệng nhỏ
và tùy theo cỡ,
kiểu mà người
ta dùng để
đựng
vôi, đựng
rượu,
cắm hoa.
Đá
đó mà có bình vôi, bình rượu,
bình hoa. Bình trong thành ngữ này là bình rượu,
có giá trị biểu trưng
cho "cái chứa
đựng". Rượu
là "cái được
chứa đựng
trong bình. "Cái chứa
đựng"
và "cái được
chứa đựng thực chất là cách nói về hình thức và nội dung. Vậy khi
nói bình cũ rượu
mới thì ai cũng có thể
hiểu được là hình thức cũ,
nội dung mới.
Điều
đáng quan tâm là tại sao có bao
nhiêu thứ "chứa đựng." và
được
"chứa đựng" khác
nhau, nhưng người
viết chỉ chọn bình và rượu
để làm biểu trưng
cho hình thức và nội dung? Lại
nữa, tại sao thành ngữ bình cũ rượu
mới lại thường chỉ hình thức
nội dung của các tác phẩm văn nghệ,
chứ không nhải là của cái gì.khác?
- Trước hết phải nói rằng,
việc tìm ra 'một' liên hệ giũa nội dung
và hình thức hay giũa "cái chứa đựng"
và "cái được chứa dựng' không
phải là chuyện dễ, nhất là khi trình độ
dân trí chưa cao như những thơi
kì trước
đây. Cũng không phải bất kì
- ai trong xã hội cũng quan tâm đến
điều này.
Dường như
đó là công chuyện của tầng lớp thượng
lưu, có học vấn trong xã hội.
- Tầng lớp này trong xã hội phần lớn là thi
sĩ, thi sĩ nhũng người am
hiểu, có khả năng sáng tác, thưởng
thức văn
nghệ và cái thú của những thi nhân xưa
là vừa làm thơ,
Bình
thơ, vừa uống rượu, ngắm
trăng, xem hoa, nhàn
đàm sự thế.
Đối với
họ, bình
- và rượu là những cái gần gũi,
quen thuộc và cũng
đầy thi
hứng Bình rượu túi thơ
mà lại! Vậy
đem
ví
thơ ca nói riêng, tác phẩm văn
nghệ nói chung với bình rượu
là hợp lệ. Lấy bình để
ví với hình thức tác phẩm, rượu
ví với nội dung tác phẩm thì chẳng những
đúng mà còn nói
được cái ý về quan hệ kế thừa
giữa cái mới với cái cũ, giữa cái hiện
đại với cái truyền thống.
- "Các chiến sĩ cách mạng cùng biết áp dụng hình thức bình
cũ rượu mới
đặt lời ca cách mạng theo điệu
sa mạc, bình bán, hành văn" (Văn nghệ
15-1958). . .
(Trích từ "Kể chuyện Thành ngữ, Tục ngữ"
- Hoàng Văn Hoành - Viện Ngôn Ngữ Học) |
