Home T́m Ca Dao Trang Chủ Toàn Bộ Danh Mục e-Cadao English

Thư Mục

 
Lời Phi Lộ
Lời Giới Thiệu
Cách Sử Dụng
Dẫn Giải
Diêu Dụng
Cảm Nghĩ
 
Ẩm Thực
Chợ Quê
Cội Nguồn
Cổ Tích
Lễ Hội
Lịch Sử
Ngôn Ngữ
Nhân Vật Nữ
Nhạc Cụ Việt Nam
Phong Tục Tập Quán
Quê Ta
Tiền Tệ Việt Nam
Tiểu Luận
Văn Minh Cổ
Vui Ca Dao
 
Trang Nhạc Dân Ca
 
Trang Chủ
 

 
 

 

 
 

 

Phú quư sinh lễ nghĩa

 

Trong đời sống của người Việt Nam, ca dao, tục ngữ, thành ngữ đóng vai tṛ quan trọng, là một nét văn hoá truyền thống đậm đà bản sắc dân tộc. Ca dao tục Ngữ, thành ngữ chứa đựng đầy đủ nhân sinh quan và vũ trụ quan, được đúc rút từ thực tiễn lao động và kinh nghiệm của con người, có tác dụng định hướng cho việc h́nh thành nhân cách, hành động và suy nghĩ của con người Việt Nam.

“Phú quư sinh lễ nghĩa” là một câu thành ngữ mang tính triết lư cao, phản ánh hiện thực khách quan, giúp con người lư giải, cắt nghĩa các hiện tượng diễn ra trong cuộc sống của con người. Muốn hiểu được câu phú quư sinh lễ nghĩa” th́ ta phải hiểu “phú quư” và “lễ nghĩa” là ǵ?

Trong Đại từ điển Tiếng Việt do Nguyễn Như Ư chủ biên th́: Phú quư được hiểu là “giàu có và sang trọng” C̣n “lễ nghĩa” là “Những phép tắc phải theo để cư xử trong gia đ́nh, xă hội sao cho phải đạo người trên kẻ dưới, theo tư tưởng nho giáo”. Khổng giáo lấy sự dạy dỗ con người làm chính yếu nên rất tôn trọng t́nh cảm, khiến người ta bao giờ cũng hàm chứa trong tâm trí mọi t́nh cảm nhân hậu và chân thành nhất. Muốn hiểu được mọi lẽ phải trái, biết cách hành xử trong đời th́ ai cũng phải biết lễ nghĩa, do vậy Lễ chính là phần đạo đức thực hành của Nho giáo. Khởi nguồn, chữ Lễ chỉ dùng để nói cách thức thờ thần linh sao cho được phúc lộc nhiều nhưng sau suy rộng ra, Lễ gồm cả quy tắc, phong tục tập quán của một xă hội đă được thừa nhận. Sau chữ Lễ lại có thêm nghĩa quyền lợi và hành vi của con người hợp với đạo lư và luân lư nữa.

Như thế có thế nói Lễ-Lư-Nghĩa là một. Lễ là cái thực của nghĩa dùng làm tiêu chuẩn cho hành vi và tuỳ theo mỗi hoàn cảnh xă hội có thể thay đổi và phát triển, tạo ra nhiều tác dụng hơn, giữ và duy tŕ được phong cách đạo đức của con người. Khổng Tử kết luận: Cái ǵ không hợp lễ th́ chớ nh́n. Tiếng nào không hợp lễ th́ chớ nghe, lời nào không hợp lễ th́ chớ nói, việc nào không hợp lễ th́ chớ làm.

C̣n cổ ngữ thường dạy: Tiên học lễ, hậu học văn. Quan hệ của lễ nghĩa thường rất gắn bó mật thiết, cái này làm tiền đề cho cái kia và ngược lại cái kia khẳng định cho cái này. Ngày nay tuy có nhiều thay đổi về quan niệm xă hội, phong tục, lối sống, văn hoá nhưng Lễ nghĩa vẫn là một thứ công cụ duy tŕ trật tự xă hội một cách tự giác, v́ con người sống trong xă hội văn minh hiện đại ngày nay vẫn phải ǵn giữ truyền thống tốt đẹp xưa. Một người trang trọng mà không biết lễ th́ dễ mệt mỏi, cẩn thận mà không biết lễ th́ để lo sợ.

Tóm lại, ta có thể hiểu: “Phú quư sinh lễ nghĩa” là khi giàu có hay đẻ ra các nghi thức không cần thiết. “Phú quư sinh lễ nghĩa”, dân gian thường quan niệm như vậy. Khi mức sống vật chất đă tạm đủ, con người ta quan hệ rộng hơn, thủ tục, nghi thức trong cuộc sống cần thiết hơn. Người xưa nói “Phú quư sinh lễ nghĩa”, được hiểu là Phú sinh ra Lễ, và Quư sinh ra Nghĩa. Người ta vẫn nói “Phú quư sinh lễ nghĩa” để chỉ mối quan hệ giữa vật chất và tinh thần, muốn có một đời sống tinh thần giàu ư nghĩa, muốn đối đăi với nhau thật t́nh cảm th́ phải có năng lực kinh tế. Chỉ khi nào kinh tế phát triển, kinh tế ổn định th́ mới có điều kiện để chăm lo đến đời sống tinh thần. Thực chất của “phú quư sinh lễ nghĩa” là mối quan hệ giữa vật chất và ư thức, giữa tồn tại xă hội và ư thức xă hội hay giữa kinh tế và văn hoá, trong mối quan hệ này th́ vật chất, kinh tế đóng vai tṛ quyết định.

C.Mác chỉ ra rằng: Con người trước hết phải ăn, ở, mặc th́ mới tham gia các hoạt động chính trị, văn hoá xă hội khác. Vật chất quyết định hành vi, thái độ ứng xử của con người. Vật chất chính là nền tảng của các hoạt động của con người. Con người phải sống được th́ mới có ư thức phản ánh về cuộc sống đó, mới phát sinh các quan hệ xă hội, mới có nhận thức và hành động phù hợp, mới có tư tưởng cải tạo cuộc sống và thay đổi thế giới tiền đồ. Nhưng trong mối quan hệ này, ư thức cũng có tác động nhất định đối với vật chất, đối với tồn tại xă hội. Ư thức thực chất là sự phản ánh tồn tại xă hội, điều kiện sinh sống của con người. Nếu ư thức đúng sẽ khiến con người hành động đúng. Nếu ư thức sai, sẽ dẫn con người hành động sai. Ư thức con người có thể ḱm hăm hoặc tạo điều kiện cho xă hội phát triển, ư thức có thể đem đến những giá trị vật chất lớn lao cho con người. Xuất phát từ mối quan hệ biện chứng đó th́ ta có thể phân ra hai cách tiếp cận, 2 cách hiểu về mối quan hệ giữa “phú quư” và “lễ nghĩa”.

Thứ nhất là “phú quư sinh lễ nghĩa”: Trong thời đại ngày nay, cùng với sự phát triển kinh tế th́ cuộc sống của con người ngày càng được nâng cao. Thu nhập của con người gia tăng đă kéo theo nhu cầu hưởng thụ của con người ngày càng lớn. Bây giờ con người không chỉ có nhu cầu “ăn no, mặc ấm” mà c̣n hướng tới nhu cầu “ăn ngon, mặc đẹp”. Con người đă biết hưởng thụ những thú vui của cuộc sống, biết làm phong phú đời sống tinh thần của ḿnh bằng những hoạt động giải trí phi vật chất. Như một quy luật của xă hội, cuộc sống giàu có với những giá trị mới đă làm phát sinh nhiều nghi lễ, nhiều nhu cầu giải trí mới. Con người làm ra nhiều của cải, thu nhập tăng cao muốn mở rộng nhu cầu giải trí tinh thần (nhiều khi không lành mạnh, không văn hoá) để tái sản xuất sức lao động. “Nước nổi” th́ “bèo nổi”. Trong cuộc sống thường ngày, nhiều vấn đề đă phát sinh từ cuộc sống giàu có của con người. Con người đă quan tâm nhiều thứ khác ngoài vấn đề “cơm, áo, gạo, tiền”. Người ta đă quan tâm đến đời sống tinh thần nhiều hơn. Con người v́ sự “phú quư” của ḿnh đă làm xuất hiện nhiều “lễ nghĩa” mới. Con người bây giờ đă biết hưởng thụ những dịch vụ có tính giải trí cao như: đi du lịch, tổ chức hội hè, liên hoan, tiệc tùng, tham gia các diễn đàn, sinh hoạt văn hoá, nghệ thuật, thể dục, thể thao…Con người ngày càng quan tâm đến nhau, gia tăng các mối quan hệ xă hội. Đó là những nhu cầu tất yếu phát sinh, chính đáng của con người tương ứng với mức thu nhập của họ. Tuy nhiên, bên cạnh đó, sự giàu có, sung túc cũng “gây nhiễu” cho cuộc sống của con người. Cơ chế thị trường làm cho tính thực dụng tăng lên trong các mối quan hệ, trong mọi hoạt động. Con người chú ư nhiều hơn đến những nghi thức, “lễ nghĩa” mới. Hiện tượng tín ngưỡng, tôn giáo cũng nảy sinh từ cuộc sống vật chất khấm khá của con người. Việc đi cúng bái, hành lễ tại các đền, chùa cũng diễn ra thường xuyên hơn. Con người xem việc cúng bái, hành lễ như một phần tất yếu trong cuộc sống của họ. Ngày nay, do kết quả của công cuộc đổi mới, đời sống khá hơn, do đó nhiều việc vui trước đây chỉ là nội bộ gia đ́nh, th́ nay mời anh em, họ hàng chung vui. Cỗ bàn bây giờ cũng chất lượng hơn, không c̣n đạm bạc như trước nữa. Tuy nhiên, có lúc, có nơi, lễ nghĩa h́nh như đă đi “quá đà”. Bây giờ ở nông thôn, nhiều nơi có biết bao đám đ́nh: đám cưới, đám ma, cúng 50 ngày, 100 ngày, đám bốc mộ, mừng nhà mới, mừng con đi học đại học, mừng trẻ đầy cữ, đầy năm, mừng khánh thành lăng mộ, nhà thờ… Nhiều đám, trước đây chỉ trà nước th́ nay cũng cỗ bàn. Đám cưới có nơi đến hàng trăm mâm, các đám khác cũng hàng chục. Nhà này làm được, nhà kia không làm cũng thấy áy náy, nhà sau lại muốn làm to hơn nhà trước, sang hơn. Họ này xây lăng, làm nhà thờ, họ kia cũng phải theo, có khi làm sau lại lớn hơn, “con gà thách nhau tiếng gáy”, cứ thế đua nhau. Tổ chức các việc ấy, nhiều khi thuần túy chỉ là ăn uống, khách đến, được mời vào mâm, ăn rồi tặng phong b́. Đi dự đám cưới mà nhiều người không biết cô dâu, chú rể là ai. Ngoài ra c̣n rất nhiều hiện tượng “lễ, nghĩa” khác xuất phát từ cuộc sống “phú quư” của con người. Rơ ràng, khi cuộc sống được cải thiện, con người càng chú trọng đến đời sống văn hoá, tinh thần. Nhiều nghi thức, lễ nghĩa được con người đưa ra để làm phong phú đời sống của họ. Bên cạnh những mặt tích cực th́ điều đó cũng gây phiền nhiễu cho con người. Con người nên hướng đến tạo ra những giá trị văn hoá, tinh thần mới, có tác dụng xây dựng nếp sống đẹp, chuẩn mực, hạn chế những “lễ nghĩa” rườm rà, đang trực tiếp làm xói ṃn truyền thống văn hoá tốt đẹp của dân tộc.

Thứ hai là, “Lễ nghĩa sinh phú quư”: Chúng ta thường quen với việc “phú quư sinh lễ nghĩa” những trong sự vận động của xă hội hiện nay, với sự thay đổi toàn diện trong mọi lĩnh vực của đời sống con người th́ nhiều khi “lễ nghĩa sinh phú quư”. “Lễ nghĩa” có thể tạo cho con người cuộc sống giàu sang. Ư thức con người cũng có tác dụng tạo ra của cải vật chất cho con người. Tuy nhiên, điều này chỉ được hiểu và đúng trong một số điều kiện, hoàn cảnh nhất định. Ví dụ như mối quan hệ giữa văn hoá và kinh tế. Nói đến kinh tế, kinh doanh là nói đến những hoạt động thu lợi nhuận. C̣n nói đến văn hoá là nói đến cái đúng, cái đẹp, cái tốt, nghĩa là nói đến phẩm chất thuộc đạo đức trong các mối quan hệ giữa con người với con người, giữa con người với tự nhiên cũng như trong sự tu dưỡng không ngừng để mong tiến tới hoàn thiện bản thân. Lâu nay, trong nhận thức của chúng ta, văn hóa “bấu víu” kinh tế. Nhưng đă đến lúc chúng ta phải mạnh dạn thay đổi tư duy, rằng chính “lễ nghĩa cũng sinh phú quư”. Phải thấy rằng chưa bao giờ mà du lịch tạo ra hiệu quả kinh tế cao như hiện nay, và từ đó, hăy mạnh dạn đầu tư cho văn hóa. Thực tế th́ văn hoá đang mang lại lợi nhuận như: di sản văn hoá nhă nhạc cung đ́nh Huế, phố cổ Hội An, không gian văn hoá cồng chiêng Tây Nguyên… đang trực tiếp mang lại nguồn lợi lớn cho đất nước, mang lại thu nhập cho nhiều người. Đầu tư cho con người, cho giáo dục cũng là cách tạo nên những giá trị phát triển, nâng cao chất lượng dân trí, làm nền tảng cho phát triển kinh tế. Trong thực tế cuộc sống, trong thực tiễn công việc, nhiều mối quan hệ nghề nghiệp đang mang lại sự thăng tiến cho con người. Quan hệ xă hội chính là yếu tố quan trọng đem đến cho mỗi người lợi thế riêng trong sản xuất kinh doanh, trong con đường chức nghiệp, trong giao tiếp xă hội…V́ một mối quan hệ tốt đẹp, anh có thể chiếm được ưu thế trong sản xuất kinh doanh, làm sản phẩm của công ty anh chiếm lĩnh được thị phần lớn trên thị trường, tiêu thụ nhanh, lợi ích kinh tế lớn. Với mỗi cá nhân, một cử chỉ, hành động đẹp, có ư nghĩa được tập thể ghi nhận có thể làm tôn thêm vị trí, uy tín, danh tiếng của anh trong quan hệ nghề nghiệp, trong cộng đồng. Một Công ty, có những hoạt động từ thiện tích cực, tham gia đóng góp cho cộng đồng là phương cách để nâng cao giá trị thương hiệu của doanh nghiệp ḿnh, tạo lợi thế trong kinh doanh, đó là cách quảng bá sản phẩm của doanh nghiệp ḿnh. Một nghệ sĩ có chất giọng tốt, thân thiện với khán giả, tích cực tham gia hoạt động xă hội có thể mang lại những “sô” diễn với catxê cao… Như vậy, hiện nay, xă hội con người đang tồn tại hiện tượng “phú quư sinh lễ nghĩa” và “lễ nghĩa sinh phú quư”. Đó là hai mặt của một vấn đề. Vấn đề này tồn tại từ xa xưa. Nhưng ngày nay th́ “lễ nghĩa sinh phú quư” thấy nhiều hơn. “Phú quư” và “lễ nghĩa” luôn song hành tồn tại, có mối quan hệ tác động qua lại với nhau. Không cái nào tách rời cái nào. Nếu chỉ rơ ưu thế của “phú quư” và “lễ nghĩa” th́ phần nào “phú quư” trội hơn bởi dù sao th́ vật chất quyết định ư thức, tồn tại xă hội quyết định ư thức xă hội.

Tác giả : Th.s Trần Duy Rô Nin – Gv. Khoa QLNN

 


 

 

Nguồn: tudienthanhngu.com

 

Sưu Tầm Tài Liệu và Web Design

  Hà Phương Hoài

Hỗ Trợ Kỹ Thuật

Hoàng Vân, Julia Nguyễn

Web Database

Nguyễn Hoàng Dũng
Xin vui ḷng liên lạc với  haphuonghoai@gmail.com về tất cả những ǵ liên quan đến trang web nầy
Copyright © 2003 Trang Ca Dao và Tục Ngữ
Last modified: 10/19/17