| |
Việt Nam qua các thời đại
Theo http://vietsciences.org/
I- TỪ HỌ HỒNG BÀNG ĐẾN CUỐI NHÀ TRIỆU
HỌ HỒNG BÀNG
Việt Nam tổ chức thành xă hội từ khoảng gần 3000 năm trước Tây Lịch (Thiên
Chúa giáng sinh) và họ Hồng Bàng làm vua 18 đời kéo dài 2621 năm
(2879-258 TCN). Đây chỉ là một truyền thuyết và chúng ta có thể tạm chấp
nhận được, để giải thích về nguồn gốc dân tộc khi mà chưa có một giải
thích khoa học chính xác hơn.
Việt Nam bấy giờ có tên là Văn Lang, kinh đô đặt ở Phong Châu nay thuộc
tỉnh Vĩnh Yên (Bắc Phần). Lănh thổ gồm Bắc Việt và ba tỉnh Thanh Hóa,
Nghệ An, Hà Tĩnh bây giờ. Ngoài triều đ́nh có các hàng quan lại, ở địa
phương c̣n có quan vơ gọi là Lạc tướng, quan văn là Lạc hầu, đều có thái
ấp riêng. Sinh hoạt về vật chất c̣n thô sơ, có những tục vẽ ḿnh, nhuộm
răng, ăn trầu, theo chế độ mẫu hệ... tôn thờ các sức mạnh thiên nhiên
như Thần núi, Thần sông, Thần gió...
Đến đời Hùng Vương thứ 18, Thục Phán ở phía Bắc Văn Lang sang đánh, Hùng
Vương thua nhảy xuống sông tự tử năm 258 TCN.
AN DƯƠNG VƯƠNG - TRIỆU ĐÀ
Thục Phán tự xưng làm vua năm 257 trước Tây lịch hiệu là An Dương Vương,
đóng đô ở Phong Khê (Phúc Yên) và cho xây dựng thành Cổ Loa rất kiên cố.
Lúc bấy giờ, bên Tàu Tần Thủy Hoàng thống nhất thiên hạ, sai Đồ Thư mang
quân sang đánh Âu Lạc. Nhưng sau 10 năm đánh nhau, Đồ Thư bị giết, quân
Tần phải rút lui . Đây là lần đầu tiên Âu Lạc chống lại quân xâm lược từ
phương Bắc của Trung Hoa .
Ít lâu sau, Triệu Đà từ quận Nam Hải (Quảng Đông bây giờ) sang đánh Âu
Lạc, An Dương Vương mắc mưu thua chạy, rồi tự tử. Từ đó Triệu Đà sát
nhập Âu Lạc vào quận Nam Hải và Quế Lâm (Quảng Tây) tạo thành nước Nam
Việt lên ngôi vua lấy hiệu là Triệu Vũ Vương đóng đô ở Phiên Ngung (Quảng
Đông)
NHÀ TIỀN HÁN XÂM LĂNG NAM VIỆT
Bấy giờ ở Trung Hoa là triều đại Tiền Hán, năm 916 Triệu Vũ Vương giao
thiệp với nhà Hán. Sau Triệu Vũ Vương là các vua Văn vương, Minh vương &
Ai vương đều bất tài nhu nhược. Đời vua Ai Vương, nhà vua c̣n nhỏ, Cù
Thị là mẹ của Ai Vương vốn gốc người Hán, xúi giục Ai Vương đem đất nước
dâng nhà Hán. Tể tướng Lữ Gia can ngăn không được, phải bắt giết cả hai
mẹ con Cù Thị, rồi lập anh của Ai Vương lên làm vua lo chuẩn bị chống
lại nhà Hán. Sau đó nhà Hán sai tướng Lỗ Bác Đức sang đánh, Lữ Gia yếu
thế bị bắt giết, mở đầu cho một thời đại Bắc thuộc đen tối của dân tộc.
II- THỜI ĐẠI BẮC THUỘC
BẮC THUỘC LẦN THỨ NHẤT (111 TCN - 39 SCN)
Sau khi chiếm Nam Việt, nhà Hán đặt nền đô hộ đầu tiên của phương Bắc
lên nước ta . Nam Việt bị đổi thành một bộ của Trung Hoa gọi là Giao Chỉ
bộ chia ra làm nhiều quận nhỏ, mỗi quận có quan lại người Tàu cai trị.
Trong suốt thời gian Bắc thuộc lần thứ nhất kéo dài 150 năm, kể từ năm
111 TCN cho đến năm 39 SCN, dân tộc ta chịu trăm điều khổ sở v́ các thái
thú người Tàu đại đa số tham lam, tàn ác, luôn luôn vơ vét của dân cho
đầy túi tham, ngoài phần đóng thuế cho triều đ́nh Trung Hoa
CUỘC KHỞI NGHĨA CỦA HAI BÀ TRƯNG
Năm 34 SCN, Tô Định làm Thái thú quận Giao Chỉ là một người tham lam tàn
bạo dân chúng vô cùng oán hận. Tô Định giết Thi Sách là con Lạc Tướng
Châu Diên (Vĩnh Yên) khi Thi Sách mưu việc chống Tàu . Vợ Thi Sách là
Trưng Trắc cùng với em Trưng Nhị nổi lên đánh đuổi Tô Định báo thù cho
chồng rửa hận cho nước, Tô Định thua chạy về Tàu năm 40 SCN chấm dứt sự
đô hộ của nhà Hán đối với Nam Việt lần thứ nhất. Hai Bà lên ngôi vua
đóng đô ở Mê Linh (năm 40SCN) . Năm 41 danh tướng nhà Hán là Mă Viện
mang quân sang đánh, cầm cự cho đến năm 43 th́ Hai Bà thất trận chạy đến
sông Hát Giang rồi trầm ḿnh. Từ đó nước ta lệ thuộc Trung Hoa lần thứ
hai .
BẮC THUỘC LẦN THỨ HAI
Sau khi thắng được Hai Bà Trưng, Mă Viện cho tổ chức việc cai trị chặt
chẽ hơn trước, các Lạc hầu Lạc tướng bị tước hết quyền hành, nước ta coi
như một phần đất của Trung Hoa . Các Thái Thú thẳng tay đàn áp, thi hành
chính sách đồng hóa dân ta: cách ăn mặc, nhà ở, phong tục, học hành, lễ
giáo ... đều bắt buộc phải theo Tàu, về sau đổi tên nước ta lại là Giao
Châu . Các quan Tàu đều tham lam, tàn ác, dân ta vô cùng khổ sở phải lên
rừng săn voi lấy ngà, xuống biển ṃ ngọc trai dâng nạp cho quan Tàu .
Trong suốt 501 năm (43-544) trải qua các triều đại khác nhau của Trung
Hoa dân ta phải luôn luôn gánh chịu những áp bức của người Tàu đô hộ.
Tuy nhiên trong khoảng thời gian dài đăng đẳng đó, cũng có cuộc khởi
nghĩa của Bà Triệu năm 248, tuy không thành công trong việc đánh đuổi
người Tàu nhưng đă nói lên tinh thần ái quốc của dân tộc, ảnh hưởng lớn
lao đến các cuộc khởi nghĩa sau này.
CUỘC KHỞI NGHĨA CỦA LƯ BÔN CHẤM DỨT BẮC THUỘC LẦN HAI - NHÀ TIỀN LƯ
(544-602)
Trong thời Nam Bắc triều bên Tàu, đất Giao Châu thuộc nhà Lương. Thứ Sử
Tiêu Tư làm nhiều điều tàn ác, ḷng người oán giận đồng thời quân Lâm Ấp
là nước ở cạnh Giao Châu thường sang cướp phá luôn, dân chúng vô cùng
khổ sở. Năm 541, Lư Bôn người huyện Thái B́nh (Sơn Tây) nổi lên đánh
đuổi Tiêu Tư và dẹp tan quân Lâm Ấp sang quấy nhiễu .
Thắng trận, năm 544 Lư Bôn tự xưng làm vua hiệu Lư Nam Đế, đặt tên nước
là Vạn Xuân, chấm dứt Bắc thuộc lần thứ hai, đồng thời tạo được một thời
gian độc lập lâu dài của dân tộc sau gần 700 năm bị giặc Tàu đô hộ. Năm
545 quân Tàu kéo sang đánh nước ta, Lư Nam Đế già yếu trao quyền lại cho
Triệu Quang Phục chống cự với quân Tàu, cho đến năm 549 th́ giặc Tàu
thua chạy về nước, Lư Nam Đế đă mất, Triệu Quang Phục lên ngôi xưng là
Triệu Việt Vương. Đến năm 571 Lư Phật Tử là cháu Lư Nam Đế cướp ngôi
Triệu Việt Vương, tự xưng là Hậu Lư Nam Đế. Để rồi hơn 30 năm sau, năm
602, quân Tàu sang đánh Lư Phật Tử đầu hàng. Một lần nữa nước ta lại bị
lệ thuộc vào sự đô hộ khắc nghiệt của nhà Tùy bên Tàu . Thời tự chủ kéo
dài trong 58 năm đặt nền móng cho tinh thần chống người Tàu từ phương
Bắc của dân tộc ta về sau này .
BẮC THUỘC LẦN THỨ BA (602 - 938)
Năm 602 nhà Tùy cai trị nước ta, nhưng đến năm 618 th́ nhà Tùy bị nhà
Đường diệt, Giao Châu lại lệ thuộc vào nhà Đường và đổi tên thành An Nam
Đô Hộ Phủ. Chính sách cai trị của nhà Đường khắc nghiệt nhất so với các
triều đại khác của Trung Hoa, đă vậy quân Lâm Ấp & quân Nam Chiếu thường
sang cướp phá luôn, dân gian khổ sở trăm bề.
Măi cho đến năm 722, Mai Thúc Loan người tỉnh Hà Đông nổi lên chống với
quân Đường, chiếm giữ một phần đất ở Hoan Châu (Nghệ An). Nhưng sau đó
Mai Thúc Loan yếu thế thua chạy rồi bị bệnh mất. Sau cuộc khởi nghĩa của
Mai Thúc Loan, nhà Đường lại càng siết chặt việc cai trị hơn trước nữa .
Năm 791, Phùng Hưng người tỉnh Sơn Tây đánh đuổi quân Đường về Tàu, lo
việc cai trị sửa sang lại nước được mấy tháng rồi mất. Con là Phùng An
lên thay nhưng thế lực đă suy yếu phải hàng nhà Đường khi xâm chiếm nước
ta lần nữa, dân ta lại lệ thuộc Trung Hoa .
THỜI KỲ CHUYỂN TIẾP ĐỘC LẬP VỚI DƯƠNG DIÊN NGHỆ - NGÔ QUYỀN ( 931-938 )
Nhà Nam Hán đặt Lư Tiến làm Thứ sử Giao Châu từ năm 923 đến năm 931 th́
Dương Diên Nghệ nổi lên đánh đuổi quân Nam Hán, Lư Tiến thua chạy về
Tàu\. Dương Diên Nghệ tự xưng làm Tiết Độ Sứ cai trị Giao Châu . Năm
937, Dương Diên Nghệ bị nha tướng là Kiều Công Tiện giết để chiếm đoạt
quyền hành. Bấy giờ Ngô Quyền là rể Dương Diên Nghệ từ Thanh Hoá ra bắt
Kiều Công Tiện giết đi và phá tan quân Nam Hán trên sông Bạch Đằng năm
938 khi quân Nam Hán âm mưu chiếm lại nước ta do sự cầu cứu của Kiều
Công Tiện - trước khi chết. Thắng trận Bạch Đằng Ngô Quyền chấm dứt hẳn
thời đại Bắc thuộc kéo dài 1050 năm, mở đường tự chủ cho dân tộc lâu dài
từ năm 938 trở về sau .
III- THỜI ĐẠI ĐỘC LẬP
NHÀ NGÔ (938 - 965)
Sau khi phá quân Nam Hán, Ngô Quyền xưng vương (939) đóng đô ở Cổ Loa
huyện Đông Anh (Phúc Yên), sửa sang việc cai trị mong xây dựng một nền
tự chủ vững bền cho quốc gia dân tộc. Ngô Quyền mất năm 944, dần dần về
sau thế lực nhà Ngô ngày một suy yếu v́ triều đ́nh không có được những
bậc công thần gánh vác việc nước. Đến năm 965 đời vua Ngô Xương Xí, th́
mỗi vùng một thổ hào tạo lấy cho ḿnh một thế lực riêng không tôn phục
nhà Ngô nữa, rồi mang quân đánh lẫn nhau, gọi là loạn Thập nhị sứ quân
mà trong đó Ngô Xương Xí cũng là một sứ quân. Năm 968 Đinh Bộ Lĩnh dẹp
tan loạn sứ quân lập nên nhà Đinh.
NHÀ ĐINH (968 - 980)
Đinh Bộ Lĩnh người động Hoa Lư tỉnh Ninh B́nh, lên ngôi năm 968 lấy hiệu
là Đinh Tiên Hoàng, đặt tên nước Đại Cồ Việt đóng đô ở Hoa Lư, đă có
công chăm sóc, sửa sang lại đất nước sau thời kỳ nội chiến tương tàn.
Nhà Đinh cố lo tổ chức việc binh , có được 10 đạo quân hùng mạnh so với
thời bấy giờ. Về sau Đinh Tiên Hoàng ham mê tửu sắc làm cho triều đ́nh
suy yếu đi, đến đời vua cuối cùng là Đinh Tuệ mới sáu tuổi th́ quân Tống
sang đánh, Dương Thái Hậu cùng với các tướng sĩ tôn Thập đạo tướng quân
Lê Hoàng lên ngôi để đôn đốc quân sĩ đánh giặc. Nhà Đinh mất ngôi năm
980 sau 12 năm trị v́.
NHÀ TIỀN LÊ (980 - 1009)
Lê Hoàng lên ngôi lấy hiệu là Đại Hành Hoàng Đế, đánh tan quân Tống và
chinh phạt Chiêm Thành khi Chiêm Thành bắt sứ giả của ta . Vua Lê Đại
Hành chăm lo việc cai trị, tổ chức quân đội, mở mang nông nghiệp, đúc
tiền, đào cảng, mở đường giao thông...
Năm 1004 vua Lê Đại Hành mất, các vị vua về sau nhu nhược ham mê tửu
sắc, tàn ác, nhà Tiền Lê suy yếu đi và mất ngôi vào năm 1009 về tay nhà
Lư.
NHÀ LƯ (1010 -1225)
Vua Lê Ngọa Triều làm nhiều điều tàn ác ḷng dân cũng như triều đ́nh oán
giận, nên khi mất đi th́ các quan tôn Lư Công Uẩn đang giữ chức Điện
Tiền Chỉ Huy Sứ lên ngôi . Lư Công Uẩn lấy hiệu là Lư Thái Tổ, dời đô ra
thành Đại La tức Hà Nội bây giờ. Việc nội trị từ Lư Thái Tổ về sau vô
cùng hoàn bị, các phương tiện hành chánh, chính trị, kinh tế, quân sự,
tôn giáo ... được tổ chức chu đáo . Nhất là vào triều đại của vua Lư
Nhân Tôn (1072-1117) Khoa thi đầu tiên của nước ta được tổ chức, văn học
được chú trọng, quân sự cũng hùng mạnh, Lư Thường Kiệt, Tôn Đản mang
quân sang đánh Tống tận bên Tàu và phá tan giặc Tống sang báo thù (1075
- 1076), chinh phạt Chiêm Thành (1103) làm cho nhà Tống nể sợ, Chiêm
Thành phải triều cống.
Khi Tống sang đánh nước ta, để thúc ḷng quân sĩ chống giặc, Lư Thường
Kiệt đă làm bài thơ nổi tiếng sau đây:
Nam Quốc sơn hà Nam Đế cư
Tiệt nhiên định phận tại thiên thư
Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm
Nhữ đẳng hành khan thử bại hư
Về sau, vua Lư Huệ Tôn nhu nhược giao cả binh quyền cho Trần Thủ Độ,
nghe lời Trần Thủ Độ truyền ngôi cho Công Chúa Lư Chiêu Hoàng mới 7 tuổi
để đi tu . Trần Thủ Độ ép Lư Chiêu Hoàng lấy cháu ḿnh là Trần Cảnh rồi
truyền ngôi cho chồng năm 1225, nhà Lư mất nghiệp kể từ đó.
NHÀ TRẦN (1225 -1400)
Trần Cảnh lên làm vua lúc 8 tuổi, hiệu là Trần Thái Tôn, mọi việc trong
nước đều do Trần Thủ Độ quyết định. Trần Thủ Độ định lại việc việc cai
trị, tổ chức một triều đ́nh có nếp, ấn định thuế má, mở mang nông
nghiệp, việc binh bị cũng được đặc biệt chú trọng để tránh hiểm họa
phương Bắc. Văn học đă mở mang rộng răi, Nho học, Phật giáo, Lăo giáo
đều được triều đ́nh chú trọng. Nhiều nhà Nho, nhà văn nổi tiếng như Mạc
Đĩnh Chi, Hàn Thuyên, Lê Văn Hưu ... được nhắc nhở trong thời đại này .
Năm 1257, sau khi vó ngựa đă dẫm nát Trung Hoa, biến Trung hoa thành nô
lệ cho nhà Nguyên và làm rung chuyển cả Âu Châu, quân Mông Cổ quay sang
bắt đầu đánh nước ta . Tuy nhiên, chỉ ít lâu sau đạo quân Mông Cổ bị
đánh bại tan tành không c̣n manh giáp phải chạy về Tàu, đánh dấu cho lần
thất bại đầu tiên của nhà Nguyên ở Việt Nam.
Năm 1284, để phục hận cho lần trước bị đánh bại, quân Mông Cổ đem 50 vạn
quân do Thoát Hoan, Toa Đô, cùng Ô Mă Nhi tràn sang xâm chiếm nước ta .
Trước thế giặc quá mạnh, vua Trần Nhân Tôn hội họp các Vương Hầu ở B́nh
Than chia nhau ra chống giặc. Đồng thời triệu tập các bô lăo ở diện Diên
Hồng để hỏi nên ḥa hay nên chiến - các bô lăo đều đồng thanh xin đánh
giặc cả.
Giai đoạn đầu thế giặc mạnh như nước vỡ bờ, quân ta phải rút lui về giữ
những nơi hiểm yếu . Về sau với những danh tướng tài giỏi như Trần Hưng
Đạo, Trần Nhật Duật, Trần Quốc Toản, Trần Quang Khải, Phạm Ngũ Lăo ...
và tinh thần dốc ḷng đánh giặc của toàn dân, nên Toa Đô đă bỏ xác với
vô số quân Mông Cổ, c̣n Thoát Hoan và Ô Mă Nhi cùng tàn quân chạy trối
chết về Tàu . 50 vạn quân Mông Cổ tan ră nhục nhă trong ṿng không đầy
một năm (1284-1285). Lần thứ hai nhà Nguyên thảm hại chua cay trước dân
tộc Việt khi đă mở rộng đế quốc của họ ra đến tận Âu Châu .
Để phục thù, nhà Nguyên đ́nh lại việc đánh Nhật Bản, quay sang đánh nước
ta . Thuyền chiến, lương thực, khí giới, quân lính được chuẩn bị chu
đáo, nhà Trần biết được điều đó cũng lo pḥng bị đối phó với giặc. Năm
1287 Thoát Hoan, Ô Mă Nhi và Phàn Tiếp dẫn 30 vạn quân cùng với 500
chiến thuyền ào ạt tràn sang nước ta lần thứ ba .
Giai đoạn đầu, giặc quá mạnh, vua tôi nhà Trần phải lánh vào Thanh Hóa
để tránh mũi dùi của giặc và kêu gọi khắp nơi cầm cự với quân Nguyên. Về
sau quân ta bắt được thuyền lương của giặc từ bên Tàu chuyển qua ở Vân
Đồn làm cho quân Mông Cổ run sợ - để rồi một lần nữa sóng nước Bạch Đằng
đă nhận ch́m vô số quân Mông Cổ và Ô Mă Nhi, Phàn Tiếp với 400 chiến
thuyền bị quân ta bắt được. Trên đường chạy trốn về nước, Thóat Hoan c̣n
bị Phạm Ngũ Lăo phục binh đánh cho một trận tơi bời, chạy trối chết về
Tàu .
Đạo quân Mông Cổ mà vó ngựa đă từng dẫm nát lục địa Trung Hoa, xâm chiếm
Nga-la-tư rộng lớn, đánh tan các đội kỵ binh Âu Châu, làm run chuyển một
phần lớn vùng này, với ba lần thất bại, đă phải cúi đầu trước sức kháng
cự của dân tộc Việt mà từ bỏ mộng xâm lăng nước ta, cho đến khi nhà
Nguyên bị diệt bên Tàu .
Về cuối đời nhà Trần, các vua nhu nhược, triều chính không người coi
sóc, binh bị sao lăng để ba lần quân Chiêm Thành đánh phá đến tận Thăng
Long. Vào năm 1390, vua Chiêm là Chế Bồng Nga lại kéo quân sang đánh, bị
Trần Khắc Chân bắn chết từ đó giặc Chiêm mới yên. Tuy nhiên nhà Trần đă
suy sụp lắm rồi nên Lê Quư Ly lộng quyền âm mưu diệt trừ các thế lực của
nhà Trần dần dần, cho đến năm 1400 th́ soán đoạt ngôi của Thiếu Đế. Nhà
Trần mất nghiệp sau 175 năm trị v́.
NHÀ HỒ (1400-1407)
Lên ngôi rồi, Lê Quư Ly đổi trở lại là Hồ Quư Ly, đặt tên nước Đại Ngu,
đóng đô ở Tây Đô (Thanh Hóa) Nh́n chung, nhà Hồ tuy ở ngôi có 7 năm
nhưng đă làm được rất nhiều như: giảm thuế đinh, thuế điền, đặt ra thuế
thuyền buôn, những quả phụ cô nhi và những người không có ruộng đất được
miễn thuế. Hồ Quư Ly c̣n có sáng kiến in giấy bạc để thay cho tiền đồng,
nhằm tiện việc buôn bán, làm giàu cho ngân khố. Việc học hành thi cử
cũng thay đổi rất nhiều: đặt ra thêm môn thi toán pháp, dùng chữ Nôm để
giảng dạy khắp trong nước và soạn thảo công văn, sớ biểu . Phật Giáo
cuối đời nhà Trần suy yếu đi nhiều v́ thiếu những bậc chân tu sâu sắc .
Ngoài ra nhà Hồ lại đặt ty y-tế để lo việc thuốc thang cho dân, đồng
thời nhà Hồ cũng chú ư rất nhiều đến việc tổ chức binh bị để tránh hiểm
họa phương Bắc. Năm 1042 nhà Hồ mang quân đánh Chiêm Thành, di dân vào
khai phá Quảng Nam và Quảng Ngăi ngày nay, mở rộng bờ cơi về phương Nam.
Tuy nhiên, về sau khi quân Minh sang đánh với chiêu bài khôi phục cho
nhà Trần, nhiều cựu thần c̣n tưởng nhớ tới thời vàng son của nhà Trần
nên theo giặc rất đông, đồng thời quan niệm về chiến thuật của nhà Hồ
sai lầm nên năm 1407, Hồ Quư Ly và con cháu thua trận bị bắt giải về
Tàu, giữa đường tự tử chết, nhà Hồ mất nghiệp sau 7 năm.
NHÀ HẬU TRẦN (1409 - 1413)
Quân Minh sau khi đánh bại Hồ Quư Ly, âm mưu chiếm luôn nước ta . Trước
dă tâm đó của quân Minh, con cháu của nhà Trần và nhiều cựu thần, anh
hùng hào kiệt không muốn làm nô lệ, bất hợp tác với chúng. Do đó, quân
Minh luôn luôn gặp sự chống đối của con cháu nhà Trần được sự ủng hộ của
toàn dân và nhiều người tài giỏi .
Năm 1407, Trần Quỹ con thứ của vua Trần Nghệ Tôn xưng là Giản Định Đế
chiêu mộ quân chống giặc Minh. Đầu năm 1409 th́ Giản Định Đế vào Thanh
Hóa để phụ với Trần Quư Khoách là cháu Trần Nghệ Tôn cùng lo việc khôi
phục. Được nhiều người tài giỏi giúp sức nhà Hậu Trần đánh nhau với quân
Minh măi cho đến năm 1413 th́ tan vỡ, từ đó nước ta mới lệ thuộc hẳn nhà
Minh bên Tàu.
NƯỚC TA THUỘC NHÀ MINH (1414 - 1427)
Đến năm 1414, nhà Minh chính thức cai trị nước ta, một chính sách rất
chặt chẽ và khắc nghiệt về mọi phương diện. Về hành chánh phân chia nước
ta ra làm nhiều cấp để cai trị, nhiều thứ thuế mới được đặt ra, bắt dân
lên rừng săn ngà voi, xuống biển ṃ ngọc trai nộp cho chúng. Đồng hóa
dân ta với Tàu bằng mọi cách, chỉ cho phép lưu hành Tứ Thư Ngũ Kinh của
Trung Hoa mà thôi, trong khi sách vở quư giá của ta từ đời Trần trở về
trước th́ chúng tóm thâu cho hết về Tàu . Chúng bắt dân ta phải thờ cúng
Thần thánh của Trung hoa theo các phong tục Trung Hoa .
MƯỜI NĂM KHÁNG CHIẾN CHỐNG QUÂN MINH (1418 - 1427):
LÊ LỢI
Lê Lợi là một phú nông ở làng Lam Sơn (Thanh Hóa), trước sự tàn ác dă
man của quân Minh, năm 1418 Lê Lợi được nhiều người tài giúp sức đă phất
cờ khởi nghĩa đánh đuổi giặc Minh. Trong giai đoạn đầu Lê Lợi phải vất
vả rất nhiều, có lần phải xin tạm ḥa với giặc, phải để cho gia đ́nh bị
giặc bắt, cũng như để cho tùy tướng thân cận là Lê Lai liều ḿnh cứu
khỏi ṿng vây .
Về sau, nhờ Nguyễn Trăi bày mưu ta thắng giặc nhiều trận, vây tướng Minh
là Vương Thông ở Đông Đô (Hà Nội), chém Liễu Thăng ở Chi Lăng khi Liễu
Thăng mang quân giải cứu Vương Thông.
Cuối cùng năm 1427, Vương Thông phải đầu hàng để kết thúc 10 năm gian
khổ giành độc lập của Lê Lợi cùng toàn dân.
NHÀ HẬU LÊ (1428-1527)
Lê Lợi lên ngôi năm 1428 lấy niên hiệu là Lê Thái Tổ, đặt tên nước là
Đại Việt đóng đô ở Thăng Long. Chia đất nước ra làm 5 đạo, đặt quan cai
trị. Tại triều có quan Tả Hửu tướng quốc đứng đầu các quan, có Thượng
Thư đứng đầu các bộ Lại, Lễ, Hộ, Binh, H́nh, Công. Nông nghiệp được
khuyến khích, đắp đê để tránh lụt, mở thêm đồn điền, khai khẩn đất
hoang, qui định thuế má rơ ràng, và định lại phép cân đo . Bộ Luật Hồng
Đức ban bố vào triều vua Lê Thánh Tôn rất hoàn bị được xem như khuôn mẫu
cho các luật lệ về sau này . Văn học cũng được chú trọng đặc biệt, Nho
học cực thịnh. Triều đ́nh đặt ra lệ xướng danh, khắc tên vào bia đá và
cho về vinh qui bái tổ những người thi đỗ tiến sĩ để khuyến khích việc
học. Rất nhiều văn tài đă xuất hiện cũng như những tác phẩm văn chương
giá trị được viết trong triều đại này . Tuy nhiên, Phật giáo và Lăo giáo
lúc bấy giờ đang trên đà suy tàn, nhường bước cho Nho giáo đang phát
triển vượt bậc.
Việc binh bị cũng được chú ư rất kỹ, các vua nhà hậu Lê nhiều lần mang
quân sang chinh phạt Chiêm Thành. Trong các năm 1446, 1470 quân ta chinh
phạt Chiêm Thành đánh phá đến tận kinh đô Chiêm là thành Đồ Bàn, bắt
được vua Chiêm và Cung phi đem về Thăng Long. Năm 1471 vua Lê Thánh Tôn
chinh phạt Chiêm rồi cho quân ở lại giữ, sau đó đưa quân vào khai khẩn
mở đồn điền lập ra đất Quảng bây giờ. Từ đó, Chiêm Thành bắt đầu suy
vong mở đường tiến cho các Chúa Nguyễn vào miền Nam sau này .
Ngoài ra, năm 1479 nhà Hậu Lê c̣n đánh dẹp quân Ai-lao và quân Bồn Man
là xứ nằm ở phía tây Nghệ An khi hai xứ này liên kết nổi lên chống lại
Đại Việt. Tuy nhiên, bắt đầu từ năm 1504 th́ nhà Hậu Lê suy dần với Lê
Uy Mục, Lê Tương Dực, Lê Chiêu Tôn, Lê Cung Hoàng... đều là những vị vua
bất tài, nhu nhược, xa xỉ, tàn bạo ... Giặc giă nổi lên khắp nơi đánh
phá, triều đ́nh không dẹp được. Triều chính suy yếu, các quân chia phe
cánh đánh lẫn nhau cho đến năm 1527 th́ bị Mạc Đặng Dung cướp ngôi, nhà
Hậu Lê mất sau 100 năm trị v́.
NHÀ MẠC (1527-1592)
Mạc Đặng Dung cướp ngôi nhà Hậu Lê, lên làm vua hiệu là Minh Đức, vẫn
giữ nguyên nề nếp cũ của nhà Lê chứ không sửa đổi ǵ cả. Tuy nhiên họ
Mạc vẫn không thu phục được ḷng dân c̣n tưởng nhớ đến nhà Lê, nên rất
nhiều người nổi lên chống phá.
Trong đó có Nguyễn Kim là con Nguyễn Hoằng Dụ, một cựu thần nhà Lê năm
1532, lập con vua Lê Chiêu Tôn lên làm vua tức Lê Trang Tôn rồi bắt đầu
công cuộc trùng hưng nhà Hậu Lê . Ngoài ra họ Mạc c̣n gánh chịu hiểm họa
xâm lăng của phương Bắc. Năm 1540 Mạc Đăng Dung phải đầu hàng, dâng đất
cho nhà Minh để được băi binh & phong chức Đô Thống Sứ.
Sau cùng, Trịnh Tùng giúp nhà Lê trùng hưng bắt giết được Mạc Mậu Hợp
năm 1592, nhà Mạc coi như mất ngôi\. Con cháu chạy lên Cao bằng nương
nhờ thế lực nhà Minh một thời gian nữa rồi mất hẳn vào năm 1667.
NHÀ LÊ TRUNG HƯNG (1532-1778)
Có thể tính nhà Lê Trung Hưng bắt đầu vào năm 1532, khi Lê Trang Tôn lên
ngôi. Tuy nhiên bấy giờ nhà Lê đă suy yếu lắm rồi, chỉ c̣n hư vị nh́n
Trịnh Tùng xưng Chúa đất Bắc năm 1570, Nguyễn Hoàng làm Chúa miền Nam
năm 1572 và nhà Mạc ở đất Cao Bằng mang quân đánh lẫn nhau gần nửa thế
kỉ để rồi mất hẳn nghiệp vào năm 1778 ở đời vua Lê Chiêu Thống, khi 20
vạn quân Thanh bị đánh tan do sự cầu cứu của Lê Chiêu Thống.
IV - THỜI NAM BẮC PHÂN TRANH (1572-1802)
TRỊNH NGUYỄN PHÂN TRANH:
Ngay sau khi Nguyễn Kim chết, con Nguyễn Kim là Nguyễn Uông và Nguyễn
Hoàng c̣n nhỏ, binh quyền về tay rể Nguyễn Kim là Trịnh Kiểm th́ mầm
móng chia rẻ Trịnh-Nguyễn đă phát sinh. Về sau v́ sợ Nguyễn Uông tranh
quyền, Trịnh Kiểm dùng mưu giết Nguyễn Uông đi, Nguyễn Hoàng lo sợ nói
với chị là Ngọc Bảo xin Trịnh Kiểm cho vào đất Thuận Hóa phía Nam năm
1558. Tuy nhiên sau đó Nguyễn Ḥang vẫn bị Trịnh Kiểm và Trịnh Hùng gọi
ra Bắc để kiềm chế lấy cớ là dẹp loạn, măi cho đến năm 1572 Nguyễn Hoàng
nhân một chuyến đi dẹp loạn trốn được vào Nam, từ đó có cuộc phân tranh
Trịnh-Nguyễn chính thức.
Ở Bắc, các Chúa Trịnh kể từ Trịnh Tùng lo sửa sang quan chế, giảm nhẹ
h́nh phạt, cho khai mỏ, mở cảng Phố Hiến, mở mang thương mại . Mở trường
vơ bị, đặt lệ thi vơ, sai người viết sử lại, khắc bảng gỗ in sách vở để
không mua của Trung Hoa nữa, đánh dẹp các cuộc nổi loạn... thực quyền
nằm ở Phủ Chúa, các vua Lê nối tiếp nhau chỉ có hư vị.
Ở Nam, các Chúa Nguyễn kể từ Nguyễn Hoàng tổ chức việc hành chánh, đặt
thuế xuất nhập cảng, mở cảng Hội An, đặt lệ thi để chọn nhân tài, mở
trường đúc súng đại bác, tập bắn... Nhưng công nghiệp quan trọng nhất
của các chúa Nguyễn là mở mang bờ cơi về phương Nam. Lúc vào trấn Thuận
Hoá, lănh thổ nước ta chỉ có đến B́nh Định ngày nay, sau các Chúa Nguyễn
lần lượt chiếm nốt đất của Chiêm Thành và thu nhận đất Thủy Chân Lạp từ
tay người Chân Lạp để lập ra miền Tây Nam phần ngày nay .
Bắt đầu từ năm 1627, hai bên mang quân đánh lẫn nhau, chiến trường
thường là vùng Quảng B́nh, kéo dài 45 năm với 7 trận đánh không phân
thắng bại cuối cùng năm 1672 mới giảng ḥa chia đôi đất nước, lấy sông
Gianh làm ranh giới giữa đôi bên. Ḥa b́nh kéo dài được 100 năm, cho đến
lúc anh em Tây Sơn dấy nghiệp ở đất Qui Nhơn th́ chấm dứt.
Cũng trong thời gian phân tranh này, người Âu Châu bắt đầu tiếp xúc với
Việt Nam ở cả đàng trong lẫn đàng ngoài trong việc buôn bán và truyền
đạo Thiên Chúa. Cuối cùng hai bên suy yếu đi v́ các Chúa chơi bời xa xỉ
không lo việc nước, triều thần lộng quyền, ḷng dân không c̣n phục nữa
giặc cướp nổi lên đánh phá khắp nơi, để đến năm 1777 anh em Tây Sơn dứt
nghiệp Chúa ở miền Nam chỉ c̣n cháu Chúa Nguyễn là Nguyễn Ánh chạy thoát
và dứt Chúa Trịnh năm 1786 ở miền Bắc.
Đồng thời vua Lê Chiêu Thống nhu nhược không tổ chức được triều chính
khi anh em Tây Sơn ra Bắc diệt họ Trịnh xong rồi rút quân về miền Nam.
Năm 1788 Nguyễn Huệ ra Bắc lần thứ hai, Lê Chiêu Thống chạy sang Tàu cầu
cứu nhà Thanh, họ Lê mất hẳn ngôi vào lúc đó.
Tuy nhiên, t́nh h́nh vẫn chưa ổn định được, anh em Tây Sơn bất ḥa đánh
lẫn nhau, quân Thanh xâm lăng nước ta, Nguyễn Phúc Ánh đánh phá miền
Nam... măi cho đến năm 1802 Gia Long mới thống nhất được đất nước.
NHÀ TÂY SƠN (1778-1802)
Anh em Tây Sơn : Nguyễn Nhạc, Nguyễn Lữ, Nguyễn Huệ người làng Tây Sơn
tỉnh Quy Nhơn, năm 1771 dựng cờ khởi nghĩa, quy tụ được rất nhiều người
bất măn với chế độ nổi lên chống lại phía Nguyễn khi quyền thần Trương
phúc Loan làm nhiều điều tàn ác, tham lam dân chúng khổ sở.
Đầu tiên anh em Tây Sơn dùng mưu lấy Quy Nhơn, rồi chẳng bao lâu đánh
chiếm luôn Phú Xuân (Huế) đuổi Chúa Nguyễn cùng cháu là Nguyễn phúc Ánh
chạy vào Gia Định. Nhưng sau đó họ Trịnh từ Bắc đánh vào, Chúa Nguyễn từ
Nam đánh ra, Tây Sơn ở giữa phải giả hàng Chúa Trịnh để quay vào đánh
Chúa Nguyễn. Từ đó Nguyễn Lữ, Nguyễn Huệ dùng mưu đánh lấy đất Gia Định,
Chúa Nguyễn bị bắt giết, cháu là Nguyễn phúc Ánh chạy thoát năm 1777,
chấm dứt nghiệp Chúa ở miền Nam.
Năm sau, năm 1778 Nguyễn Nhạc tự xưng đế, đặt niên hiệu là Thái Đức, lấy
thành Đồ Bàn làm kinh đô, phong tặng cho Nguyễn Lữ và Nguyễn Huệ. Nhân
khi miền Bắc có loạn năm 1782, vua Tây Sơn sai Nguyễn Huệ đánh chiếm đất
Thuận Hóa, sau đó Nguyễn Huệ ra Bắc truyền hịch phù Lê diệt Trịnh, bắt
giết được Trịnh Khải năm 1786, họ Trịnh mất hẳn từ đó.
Anh em Tây Sơn rút quân về Nam, Nguyễn Huệ được vua Lê Hiển Tôn phong
làm Nguyên Soái và gả con gái là Công chúa Lê Ngọc Hân. Sau đó vua Lê
Hiển Tôn mất, Lê Chiêu Thống kế vị bất tài nhu nhược các tướng chuyên
quyền, nên năm 1788 Nguyễn Huệ ra Bắc lần thứ 2 bắt giết các tướng có ư
phản, vua Lê Chiêu Thống chạy trốn t́m người trung nghĩa lo khôi phục,
nhưng thế lực đă suy tàn cơ nghiệp nhà Hậu Lê từ năm này coi như chấm
dứt. Về sau Lê Chiêu Thống cầu cứu nhà Thanh nhưng cũng không thành
công.
Cũng trong thời gian đó th́ anh em Tây Sơn bất ḥa đánh lẫn nhau, nên
năm 1788 Lê Chiêu Thống cầu cứu nhà Thanh, Tôn Sĩ Nghị mang 20 vạn quân
xâm chiếm Bắc Hà th́ Nguyễn Huệ ở Phú Xuân lên ngôi hoàng đế, niên hiệu
là Quang Trung rồi đem quân ra Bắc. Với những trận đánh ở Hà Hồi, Ngọc
Hồi, Đống Đa .... Hứa Thế Thành, Tôn Sĩ , Sầm Nghi Đống... bỏ xác tại
trận và 20 vạn quân Thanh bị đánh tan trong ṿng 5 ngày . Tôn Sĩ Nghị
chạy trốn về Tàu bỏ cả ấn tín Lê Chiêu Thống vội vă chạy theo, sống lưu
vong với đám tùy tùng rồi chết ở bên đó.
Phá tan quân Thanh rồi, vua Quang Trung cải cách được nhiều việc, chuẩn
bị binh lính để đánh Trung hoa, nhưng chỉ được mấy năm rồi mất sớm,
truyền ngôi lại cho con là Quang Toản. Từ đó thế lực Tây Sơn suy tàn,
trong khi ở miền Nam , Nguyễn-phúc-Ánh được nhiều ngươ ;øi tài giỏi giúp
sức mỗi ngày mỗi mạnh lên, để đến năm 1802 th́ dứt nhà Tây Sơn thống
nhất đất nước sau gần 200 năm phân chia nội chiến.
V-NHÀ NGUYỄN (1802-1945)
Lên ngôi năm 1802, Nguyễn phúc Ánh lấy hiệu là Gia Long, đóng đô ở Huế,
đặt tên nước Việt Nam, tổ chức triều chính, mở trường học ở khắp nơi, tổ
chức các khoa thi để chọn người làm quan, Nho học được chú trọng. Nhà
Nguyễn cũng chăm lo tổ chức quân đội, đánh dẹp các cuộc nội loạn nhất là
dưới thời Minh Mạng, Tự Đức. Về luật pháp cũng được sửa đổi ít nhiều qua
bộ luật Gia Long, triều đ́nh c̣n khuyến khích mở mang nông nghiệp, đào
kinh dẫn nước vào ruộng và tiện việc giao thông ở miềnTây Nam phần.
Nguyễn Trường Tộ là người tinh thông Nho học và được du học ở các quốc
gia Tây phương. Khi về nước đă dâng lên vua Tự Đức những bản điều trần
xin cải cách canh tân xứ sở. Nhưng triều đ́nh Huế bấy giờ chỉ là những
nhà Nho thấm nhuần tư tưởng Đông phương, bảo thủ, nghi ngờ không dám bỏ
cũ theo mới . Nên trước kia trong các năm 1821,1822,1835 nhiều phái đoàn
Anh, Mỹ, Pháp đến xin thông thương, buôn bán đều bị từ chối; cho nên
những bản điều trần của Nguyễn Trường Tộ cũng chịu chung số phận, các
quan lại già nua tham quyền cố vị lo sợ những người mới tranh hết quyền
hành, đồng thời t́nh h́nh cũng rối ren do đó dần dần những đề nghị của
Nguyễn Trường Tộ bị bỏ dở không thực hiện ǵ cả.
VI - CUỘC XÂM LĂNG CỦA NGƯỜI PHÁP VÀO VIỆT NAM (1858-1884)
Cuối thế kỷ 18, người Pháp bắt đầu ḍm ngó đến Việt Nam trong việc mở
rộng thuộc địa . Năm 1858 Pháp bắt đầu xâm lăng Việt Nam, th́ 4 năm sau,
năm 1862 ḥa ước Nhâm Tuất kư giữa triều đ́nh Huế (do Phan Thanh Giản
đại diện) và Pháp nhường dứt cho Pháp ba tỉnh miền Đông Nam phần
Gia-định, Định-tường, Biên-ḥa mở đầu cho những ḥa ước sau này dẫn đến
việc Việt Nam rơi vào tay Pháp. Năm 1863, Phan Thanh Giản cầm đầu phái
bộ sang Pháp điều đ́nh chuộc đất, nhưng bất thành. Sau khi về nước, Phan
Thanh Giản được cử làm Kinh-lược-sứ ba tỉnh miền Tây Nam phần Vĩnh long,
An giang, và Hà tiên để lo chống việc Pháp.
Pháp đem quân đánh, Phan Thanh Giản uống thuốc độc chết, ba tỉnh thất
thủ, sáu tỉnh Nam phần rơi vào tay Pháp. Chiếm xong sáu tỉnh miền Nam
Pháp lăm le đất Bắc, Nguyễn Tri Phương được cử giữ thành Hà Nội, Pháp
đem quân đánh Hà nội lần thứ nhất, Nguyễn Tri Phương cùng con là pḥ mă
Nguyễn Lâm chết theo thành khi thành mất.
Trước thất bại này, triều đ́nh phải kư với Pháp ḥa ước năm Giáp Tuất
(1874), nhường cho Pháp sáu tỉnh Nam Phần, đổi lại Pháp trả Hà Nội cho
Việt Nam. Tuy nhiên Pháp vẫn ḍm ngó đất Bắc, Hoàng Diệu được cử là Tổng
Đốc Hà nội để lo đối phó với giặc Pháp. Năm 1882 Pháp mang quân đánh
Hà-nội lần thứ hai, v́ có người phản bội đốt kho thuốc súng nên thành
Hà-nội thất thủ, Hoàng Diệu thắt cổ chết, đất Bắc lọt vào tay Pháp lần
nữa .
Giữa lúc t́nh thế rối ren, năm 1883 vua Tự Đức băng hà, triều đ́nh Huế
bị xáo trộn v́ Nguyễn văn Tường và Tôn Thất Thuyết trong ṿng mấy tháng
phế lập liên tiếp các vua Hiệp Ḥa, Kiến Phúc, Hàm Nghi Sau khi lên
ngôi, vua Hàm Nghi cùng với Tôn Thất Thuyết và các văn thân tổ chức đánh
úp Pháp ở đồn Mang Cá - gần kinh thành, nhưng không thắng được. Kinh đô
Huế thất thủ, Nguyễn văn Tường và Tôn Thất Thuyết đưa vua Hàm Nghi chạy
ra Quảng B́nh truyền hịch Cần Vương kêu gọi các sĩ phu cùng ṭan dân
đứng ra cứu nước.
Triều đ́nh Huế c̣n lại phải kư với chính phủ Pháp hoà ước Patenotre
(1884) chấp nhập sự đô hộ của Pháp ở Bắc Kỳ, Trung kỳ và Nam kỳ là đất
thuộc địa. Nhà Nguyễn mất thực quyền bắt đầu vào năm này và Việt Nam rơi
vào ṿng đô hộ của thực dân Pháp kể từ đó.
Nguồn: huvi.wordpress.com
|
