|
Đàn tế thần đất và
thần lúa của triều Nguyễn ở Kinh đô Huế. Đàn tọa lạc ở bên trong Kinh
thành, phía tây của Hoàng thành, xưa thuộc xã Hữu Niên (sau thành
phường Ngưng Tích), nay thuộc địa phận phường Thuận Hòa, Thành phố Huế.
 |
|
|
Ảnh tư liệu Đàn Xã Tắc
năm 1914
|
|
Nguyên tục lập đàn tế
thần Xã Tắc vốn có từ lâu đời ở Trung Quốc và đã du nhập vào nước ta
từ ngàn năm trước. Từ điển Hán Việt của Đào Duy Anh giảng nghĩa hai
chữ “Xã Tắc” như sau: “Thuở xưa dựng nước tức quý trọng nhân dân. Dân
cần có đất ở nên lập nền xã để tế thần hậu thổ, dân cần có lúa ăn, nên
lập nền Tắc để tế thần nông. Mất nước thì mất xã tắc, nên xã tắc cũng
có nghĩa là quốc gia”. Với một nước nông nghiệp như nước ta thì tục tế
thần Xã Tắc tỏ ra rất phù hợp nên rất được coi trọng.
Đàn Xã Tắc thời Nguyễn
ở Kinh đô được xây dựng năm Gia Long 5 (1806). Tất cả các thành, dinh,
trấn trong toàn quốc theo lệnh vua, phải đóng góp đất sạch để đắp đàn.
Bởi vậy, đàn Xã Tắc là tượng trưng cho đất đai cả tổ quốc. ý nghĩa của
đàn Xã Tắc vì thế càng thêm thiêng liêng.
Đàn Xã Tắc được đắp lộ
thiên, gồm hai tầng, hình vuông, mặt nhìn về hướng bắc. Tầng trên cao
1,60m, cạnh dài 28m, mặt nền tô 5 màu theo nguyên tắc của ngũ hành:
giữa màu vàng, phía đông màu xanh, phía tây màu trắng, phía nam màu đỏ,
phía bắc màu đen. Trên nền còn đặt 32 bệ đá để cắm tàn. Tầng dưới cao
1,20m, cạnh dài 70m, mặt nền phía trước lát gạch, hai bên có bệ để cắm
tàn.
Cả tầng trên và tầng
dưới đều có lan can gạch cao 1m chạy xung quanh, chính giữa bốn mặt
đều xây hệ thống bậc cấp để lên xuống. Mỗi khi tế Xã Tắc, lan can tầng
trên được quét màu vàng, lan can tầng dưới được quét màu đỏ. Khi ấy,
tầng trên đặt án thờ thần Đại Xã và Đại Tắc ở chính giữa. Đàn thờ thần
Hậu Thổ, Càn Long thị và Hậu Tắc thị phối thờ ở hai bên.
Khuôn viên đàn Xã Tắc
được giới hạn bằng một vòng tường gạch hình chữ nhật, cao 1,2m, chiều
bắc-nam hơn 160m, chiều đông-tây hơn 200m. Mặt bắc tường trổ 3 cửa
phường, các mặt còn lại chỉ trổ một cửa. Bên ngoài vòng tường, ở phía
nam có một bình phong gạch, dài 10m, cao 3,70m, dày 0,85m. ở phía bắc,
ngoài vòng tường đào hồ vuông, bờ kè đá, cạnh dài 60m.
Lễ tế ở đàn Xã Tắc
được tổ chức hàng năm hai lần vào ngày mậu của tháng trọng xuân và
tháng trọng thu (tức tháng hai và tháng tám âm lịch). Thời Nguyễn tính
theo tầm quan trọng chia việc thờ cúng làm 3 loại: Đại tự, Trung tự và
Tiểu tự. Lễ tế Xã Tắc được xếp vào hàng Đại tự và chỉ đứng sau lễ tế
Nam Giao. Năm Gia Long thứ 8 (1809) quy định, cứ 3 năm một, đích thân
vua phải tham gia làm chủ tế một lần, còn lại phải cử đại thần tế thay.
Hầu như tất cả các vị vua Nguyễn đều từng tham dự lễ tế quan trọng này.
Ngày nay, trải qua
thời gian và các biến động lịch sử, khu vực đàn tế Xã Tắc hầu như đã
bị hủy hoại hoàn toàn. Hiện nay, trong khuôn viên đàn tế đều có cư dân
sinh sống. Dấu tích của đàn Xã Tắc xưa có chăng chỉ còn là tấm bia đá
“Thái Xã Chi Thần”, tấm bình phong ở mặt nam, chiếc hồ vốn làm “minh
đường” ở mặt bắc và câu ca dao đã in sâu trong lòng mỗi người dân Huế:
Văn Thánh trồng
thông,
Võ Thánh trồng bàng,
Ngó vô Xã Tắc hai
hàng mù u. |
