Người Chăm H’roi “nuôi ma”

(VOV4) - Xong lễ chôn cất người chết, người Chăm H'roi ở Sơn Hòa (Phú Yên) cho rằng mối quan hệ giữa người sống với người chết chưa hết. Vậy là trong vài tháng sau đó, bà con "nuôi ma".

Văn hoá Chăm H’roi mang dấu ấn văn hoá vùng Trường Sơn - Tây Nguyên khá rõ. Người Chăm H’roi cũng có chiêng, có nhà sàn, có xoang... Chính sự hoà huyết tộc người giữa người Chăm với người Ê đê, người Ba na, Gia rai ở Bình Định, Phú Yên đã mang đến cho nhóm Chăm H’roi nhiều nét văn hoá mới, thú vị.

Thạc sỹ Mai Minh Nhật, Giảng viên khoa Sử, Trường Đại học Đà Lạt cho biết: đến trước năm 1945, đơn vị tổ chức xã hội duy nhất của người Chăm H’roi là các play (tức là các làng).

 

Người Chăm H’roi sinh sống ở 3 huyện: Vân Canh (Bình Định), Sơn Hoà và Đồng Xuân (Phú Yên). Trong tang ma, nhóm Chăm này không thiêu xác như người Chăm Bà la môn, không làm nghi thức chôn cất long trọng như người Chăm Bà ni. Họ cũng không chôn người chết theo nghĩa địa dòng họ mẹ. Người chết được chôn ở làng ma chung của cả làng, giống như các cộng đồng khác ở Tây Nguyên.
 

Đặc biệt, nhóm Chăm H’roi sống ở huyện Sơn Hoà còn có lễ Pơ thia a tâu (lễ bỏ ma), giống nghi lễ của người Gia rai và Ê đê

Theo nghiên cứu của ông Mai Minh Nhật, nhóm Chăm ở Đồng Xuân, Vân Canh sống sen kẽ với người Ba na. Người Chăm ở Sơn Hoà sống gần người Ê đê và người Gia rai. Cho nên, văn hoá của cộng đồng Chăm ở Sơn Hoà có một số khác biệt với nhóm ở Đồng Xuân, Vân Canh. Ví dụ, trong tang ma, người Chăm ở Đồng Xuân, Vân Canh sau khi chôn, làm nhà mồ xong sẽ làm lễ chia của cho người chết. Từ đó về sau, họ bỏ mặc nhà mồ, trả người chết về cho rừng núi. Người sống hết trách nhiệm với người chết.
 

Cộng đồng Chăm ở Sơn Hoà có khác. Xong lễ chôn cất người chết, họ cho rằng mối quan hệ giữa người sống với người chết chưa hết. Người sống phải có trách nhiệm, có thể không liên tục, nhưng vài ngày họ lại mang cơm canh ra cho người chết. Mỗi tháng người ta có thể làm 1 con gà, hoặc vài ba tháng làm một con heo đưa ra mộ cho người chết ăn, với suy nghĩ người sống có nhu cầu thì người chết cũng có nhu cầu.  Bà con gọi phong tục này là nuôi ma.

 

Phong tục nuôi ma của người Chăm H’roi không khác nhiều so với người Gia rai và Ê đê ở lân cận. Chu trình này kéo dài nhiều tháng. Đến tháng 2, tháng 3, làng sẽ làm lễ pơ thia a tâu, tức là lễ bỏ ma. Và lễ này không tổ chức riêng cho từng nhà mà cho cả cộng đồng.

 

Pơ thia a tâu, có thể nói là lễ hội lớn nhất của một số dân tộc thiểu số ở Trường Sơn - Tây Nguyên, và cả với người Chăm H’roi ở Sơn Hòa. Từ đây về sau, người chết sẽ chính thức trở về thế giới người chết, cắt đứt hoàn toàn mối liên hệ với người sống. Vợ góa sẽ được mãn tang...

 

Theo thạc sĩ Mai Minh Nhật, khó có thể nói người Chăm H’roi ở Sơn Hoà tổ chức pơ thia a tâu cho người chết vì chịu ảnh hưởng của người Ja rai, Ê đê hay là bản thân họ trước đây cũng có nghi lễ này. Nếu chấp nhận thuyết người Chăm H’roi vốn từ đồng bằng lên thì sẽ đồng ý rằng họ chịu ảnh hưởng văn hóa của các dân tộc lân cận. Còn nếu chấp nhận giả thuyết người Chăm sống ở đây lâu đời thì có thể đó là nét văn hoá của họ.

 

                             Hà Thảo/VOV4