Thư Mục

• Ca Dao
• Câu Đố
• Dân Ca
• Di Tích
• Lịch Sử
• Linh Tinh
• Nghệ Thuật
• Ngôn Ngữ
• Phong Tục
• Tín Ngưỡng
• Tục Ngữ/TN
• Văn Hóa

Tìm Bài Trong

Toàn Trang

Ca Dao Tục Ngữ bằng:

THỪA THIÊN HUẾ TRONG
QUÁ TRÌNH DỰNG NƯỚC VÀ GIỮ NƯỚC

Bình minh lịch sử
 

Tương truyền, tỉnh Thừa Thiên Huế thuộc địa bàn nước Việt Thường cổ đại. Một truyền thuyết kể rằng năm Tân Mão (1109 TCN) đời vua Chu Thu Vương Việt Thường ở phía Nam Giao Chỉ sang cống chim trĩ trắng. Sứ giả nói: "Trời không bão lớn mưa dầm, biển không nổi sóng đã ba năm rồi, biết là Trung Quốc có bậc thánh nhân, cho nên tìm đến vậy". Phải qua ba lần thông ngôn, họ mới hiểu được nhau. Chu Công Cơ Ðán bèn chế ra "xe chỉ nam" để tiễn đưa đoàn sứ giả ấy trở về... Dựa vào đó, sử ta cho rằng Việt thường là một "bộ" của nước Văn Lang, kéo dài ven biển từ Hoành Sơn đến Ðại Lãnh...

Theo cứ liệu khảo cổ học, nếu vùng Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ (Thanh-Nghệ-Tĩnh) đã được đào bới tìm tòi từ khá lâu, khá kỹ, đem đến những kết quả chắc chắn về sự hình thành và phát triển của nền văn hóa xa xưa, thì dải đất phía Nam Hoành Sơn còn vắng vẻ. Nói thế không phải là phủ nhận hoàn toàn các công trình phát hiện và khai quật lẻ tẻ của một số nhà khảo cổ học, trong đó có Madeleine Colani, người Pháp. Vài di chỉ được đưa ra ánh sáng, quan trọng nhất là Bàu Tró (gần thị xã Ðồng Hới, tỉnh Quảng Bình) và Sa Huỳnh (bờ biển tỉnh Quảng Ngãi). Hiện nay, việc thăm dò vẫn được tiến hành, nhưng chưa có một tổ chức quy mô, phát hiện dăm ba di vật Chàm (mộ Chum Cồn Ràng ở xã Hương Chữ, huyện Hương Trà, Thừa Thiên Huế; mộ vò Vạn Xuân, thành phố Huế), Việt (trống đồng Phù Lưu, tỉnh Quảng Bình; trống đồng Phong Mỹ, tỉnh Thừa Thiên Huế)...

Trước kia, các nhà khảo cổ học đã xác định di chỉ Bàu Tró nằm vào hậu kỳ thời đại đá mới, bắt nguồn từ văn hóa Quỳnh Văn mà phát triển lên, còn di chỉ Sa Huỳnh thì thuộc sơ kỳ thời đại đồ sắt của cư dân nông nghiệp ven biển tồn tại giữa thiên niên kỷ thứ nhất trước công nguyên đến đầu công nguyên, nhưng khác hẳn văn hóa Ðông Sơn. Gần đây, một số địa danh khác được phát hiện thêm giúp người ta tạm đưa ra giả thuyết:

a. Có một thời kỳ biển tiến, vùng đồng bằng bị chìm ngập dưới đại dương, con người phải dồn lên cư trú dọc theo chân núi. Họ sống chủ yếu bằng săn bắt và hái lượm, trồng rau đậu với công cụ đá thô sơ. Do môi trường sinh hoạt khó khăn nên dân số không phát triển, nhưng các điểm cư trú phân bố khá gần nhau. Thời gian tồn tại của họ cách nay khoảng trên mười nghìn năm...Rồi nước biển rút dần; vào thời điểm cách ngày nay khoảng bảy nghìn năm, con người rời núi non, tràn xuống chiếm lĩnh đồng bằng. Môi trường sống đã dễ chịu hơn trước; thức ăn khá dồi dào, ngoài thú rừng và rau đậu, còn có cá tôm, nhất là sò hến nhiều không kể xiết. Công cụ đá được hoàn thiện một bước, mài nhưng chưa hết dấu ghè đẽo; đồ gốm làm bằng tay bên cạnh đồ gốm làm bằng bàn xoay. Tuy vậy, dấu vết cây lúa vẫn chưa được phát hiện.

b. Chủ nhân của vùng đất này là ai? Chưa có một kết luận dứt khoát vì các nhà khảo cổ học không tìm thấy di cốt ở những điểm khai quật. Xét các di vật, người ta nhận thấy vùng Bàu Tró từ núi đến biển là một ranh giới của tình hình phân bố khảo cổ học. Từ Bàu Tró trở ra Bắc, các di vật mang sắc thái văn hóa Ðông Sơn càng mạnh dần; trái lại, từ Bàu Tró đi vào Nam, thì di vật mang sắc thái văn hóa Sa Huỳnh càng đậm nét. Nhưng nhìn chung, sắc thái văn hóa Ðông Sơn bao giờ cũng chiếm ưu thế, trội hơn và sớm hơn. Hiện tượng ấy có ý nghĩa gì? Phải chăng cư dân ở đây vốn ở bên ngoài Hoành Sơn di chuyển đến, tiếp thu thêm thành tựu của nền văn hóa bên trong Hải Vân? Họ thuộc tộc người Lạc Việt, nên về sau mới trở thành một bộ phận của nước Văn Lang, do tổ tiên người Việt Nam làm chủ. Các di tích, di vật Chămpa nơi đây hầu hết thuộc thời kỳ muộn, thế kỷ IV-XIV...

Thư tịch cổ cho biết người Trung Quốc biết đến Văn Lang- Âu Lạc hơi muộn. Trong Sử ký, Tư Mã Thiên nói, nhà Tần năm thứ 33 [214 TCN ] đánh chiếm đất Lục Lương (?), đặt ba quận Quế Lâm, Tượng, Nam Hải. Hoài Nam Vương Lưu An kể thêm rằng người Việt đều vào rừng ở với cầm thú, không ai chịu để cho quân Tần bắt. Khi nhà Tần suy yếu, viên úy quận Nam Hải là Triệu Ðà kiêm tính cả Quế Lâm và Tượng, dựng nước Nam Việt (206 TCN), mới dùng thủ đoạn nham hiểm xâm chiếm Âu Lạc (180-179 TCN), chia làm hai quận Giao Chỉ, Cửu Chân, mỗi quận bổ một viên quan sứ giả trông coi.

Năm 111 TCN, nhà Hán chinh phục Nam Việt, hai sứ giả Cửu Chân, Giao Chỉ đem trâu, bò, rượu và sổ hộ khẩu đến Hợp Phố dâng nộp, Phục ba tướng quân Lộ Bác Ðức bèn cho họ làm thái thú hai quận ấy, các Lạc tướng vẫn cai quản dân như cũ...Như vậy, vùng phía nam Hoành Sơn vẫn nằm ngoài sự kiểm soát của nhà Triệu, nhà Hán. Không biết đích xác thời điểm xuất hiện cái tên quận Nhật Nam, mặc dù học giả Aurousseau dẫn Thủy kinh chú của Lê Ðạo Nguyên nói năm Nguyên Ðỉnh 6 [110- TCN ] đời Hán Vũ Ðế đặt quận Nhật Nam quận trị là Tây Quyển, vì mãi đến khi đàn áp cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng (39-43), Mã Viện cũng chỉ tiến vào đến huyện Cư Phong (Thanh Hóa) là chặng cuối. Tì tướng của y có thể vượt xa hơn chút ít, nhưng chắc cũng không vào đến sông Gianh.

Chúng ta có thể nghĩ rằng trong một thời gian, vùng này nằm trong tình trạng tự do, không thuộc chính quyền nào quản lý. Nhân dân Giao Chỉ và Cửu Chân khốn khổ vì bị bọn thống trị bóc lột, nhiều người bỏ quê nhà, dần dà vào đây tìm kế sinh nhai lập nghiệp cùng dân bản địa. Ðến một lúc nào đó, bọn đô hộ phát hiện ra, bèn với tay tới, thế là quân Nhật Nam ra đời. Sách sử nhà Hán ghi quận này gồm 15.400 hộ, 69.485 khẩu, chưa bằng nửa Cửu Chân (35.743 hộ, 166.013 khẩu) và chỉ bằng một phần sáu Giao Chỉ (29440 hộ, 746.237 khẩu).

Quận Nhật Nam gồm năm huyện: Tây Quyển, Tỉ Ảnh, Chu Ngô, Lô Dung, Tượng Lâm.

Tuy được Tiền Hán thư và Hậu Hán thư liệt kê vào danh sách chín quận hoặc bảy quận của miền Nam Trung Quốc, nhưng thư tịch không ghi chép gì nhiều về Nhật Nam như hai quận Giao Chỉ, Cửu Chân. Cứ theo lời sử gia Ban Cố (32-92), thì thuyền buôn qua lại giữa Hợp Phố, Giao Châu và Ấn Độ đều ghé lại Tượng Lâm, huyện cuối cùng của Nhật Nam. Bến cảng (hiện nay là Hội An hoặc Ðà Nẵng), nơi thuận lợi cho việc trao đổi hàng hóa, vì đằng sau vùng này rất giàu của cải như vàng bạc, sừng tê, ngà voi...Nhưng cư dân không nhiều, mật độ chỉ chừng 2 người/km². Do đó, việc tổ chức của chính quyền đô hộ, lúc đầu cũng đơn giản, ít vấp phải sự chống đối tại địa phương. Sau cuộc khởi nghĩa thất bại của Hai Bà Trưng, bọn quan lại Hán thi hành chính sách ràng buộc khắt khe hơn, nhằm bóc lột, vơ vét thật nhiều. Bởi thế, nhân dân Nhật Nam thường xuyên nổi dậy, nhất là tại huyện Tượng Lâm, vùng cư trú của các bộ tộc Chăm.

Dựa vào tài liệu ghi chép trong Bắc sử và những bi kí cổ tìm được từ Huế đến Nha Trang, người ta biết rằng trên địa bàn của văn hóa Sa Huỳnh có hai bộ lạc. "Bộ lạc Cau (chữ Phạn trong bi kí: Kraumukavams'a) cư trú trên vùng Phú Khánh- Thuận Hải ngày nay, và bộ lạc Dừa (Narikela vams'a) trên vùng Quảng Nam- Nghĩa Bình ngày nay. Chắc chắn họ đã có những quan hệ với các bộ phận cư dân ven biển phía Bắc- ở đồng bằng Nam bộ".

Bộ lạc Cau đã thành lập một tiểu quốc, lấy tên Pan- rãn (chữ Chàm cổ) hay Panduranga (chữ Phạn). Giữa lúc ấy thì bộ lạc Dừa rơi vào ách đô hộ của nhà Hán với cái tên huyện Tượng Lâm. Về chủng tộc, họ là một bộ phận của nhóm Mã Lai- đa, đảo cư trú rải rác trên một địa bàn khá rộng phía Nam và Đông Nam Châu Á quen gọi là Chàm theo tên nước về sau chứ thực ra không có một tộc Chàm riêng.

Cổ sử Trung Quốc ghi chép nhiều cuộc "nổi loạn" của nhân dân huyện Tượng Lâm vào thế kỉ II, lắm phen làm cho quan binh nhà Hán phải thất điên bát đảo. Phong trào ngày càng phát triển mà đỉnh cao là cuộc khởi nghĩa vũ trang giành độc lập của Khu Liên năm 190 niên hiệu Sơ Bình (190-193). Chúng ta không biết gì nhiều về nhân vật này.Có người cho rằng Khu Liên là từ phiên âm bản ngữ "Kurung", nghĩa là vị cầm đầu, thủ lĩnh, như ta nói "vua", "vương", "trưởng" vậy, chứ không phải là tên riêng.

Khu Liên tiêu diệt bộ máy đô hộ, xây dựng một quốc gia trên địa bàn của bộ lạc Dừa từ Hải Vân đến Ðại Lãnh. Tên nước này, Bắc Sử Ghi là Lâm Ấp, Nam sử chép theo, không rõ nguyên tiếng Chăm như thế nào, và thủ đô đóng ở đâu. Sách Thủy kinh chú giải thích là "Tượng Lâm ấp" bỏ chữ "tượng" còn "ấp" thì cũng như "quốc". R.A. Stenin trong cuốn Le Lin -Yi cho là phiên âm theo tên tộc Krom, Prum hay Côn Lôn và thủ đô là Phật Thệ đóng tại làng Văn Xá, tỉnh Thừa Thiên Huế; nhưng đây chỉ là suy đoán, thiếu bằng chứng...

Suốt một thời gian dài, Lâm Ấp lo củng cố thực lực, không chú ý đến phương Bắc, hoặc nếu có thì chỉ là đề phòng. Giữa thế kỷ IV, Lâm Ấp đã tổ chức được một chính quyền hoàn bị, một quan hùng hậu, lại hợp nhất với tiểu quốc Pan-rãn, hình thành một nền văn hóa phát triển rực rỡ, dựng bia đá nhiều nơi. Năm 349, vua Phạm Văn (336-349) đem quân ra đánh quận Nhật Nam, bắt giết thái thú Hạ Hầu Lãm, lấy thân làm lễ tế trời, rồi đuổi hết bọn quan lại Trung Quốc, lấy Hoành Sơn làm cương giới phía Bắc, xây thành Khu Túc để phòng ngự. Vùng đất mới chiếm được chia làm năm châu theo tên gọi của cổ sử Việt Nam (không rõ nguyên tiếng Chăm); Bố Chính, Ðịa Lí, Ma Linh, Ô, Lí (hay Rí), trên đó, người Chăm và người Việt sống xen kẽ nhau. Từ đây, Nhật Nam vĩnh viễn thoát khỏi ách đô hộ của phong kiến Trung Quốc...

Tuy nhiên, thỉnh thoảng tai họa chiến tranh vẫn đổ xuống đầu nhân dân, quan lại ở Giao Châu muốn thu hồi vùng đất đã mất. Lâm Ấp cũng nhiều lần "trả đũa", tấn công ra cướp phá dọc bờ biển Giao Châu. Cuối thế kỷ VI, bi kí cho biết tên của vương quốc Chămpa và cũng là tên của thủ đô là Shihapura, thuộc vương triều Gangarja. Sau đó, tình hình tạm yên một thời gian; các mặt văn hóa, kinh tế, xã hội đều phát triển; vua Kandarapadharma (640-645) đã có thể lập đề và dựng bia ở vùng Huế...Giữa thế kỷ IX, lại xuất hiện một địa điểm mới, ở làng Ðồng Dương, cách Trà Kiệu 15km về phía Ðông Nam. Bi kí cho biết đó là Indrapura, thủ đô của vương triều cũng mang tên ấy.

Sử Trung Quốc nói rằng nhà Tùy (581-617) bình định được Lâm Ấp chia làm ba châu cảng, nông, xung. Nếu điều ghi chép này là có thực, thì chắc đã xảy ra trong lần xâm lược của tướng Lưu Phương năm 605. Nhưng Lưu Phương chỉ chiếm đóng trong một thời gian rất ngắn, rồi lại bị vua Phạm Phàn Chí, tức Sambhuvarman (695-926) đánh đuổi, phải cướp 18 tượng thần chủ bằng vàng chạy về được nửa đường thì chết. Cho nên việc chia đặt quận huyện ấy chỉ có trên giấy tờ.

Nhà Ðường kế tiếp lấy nước ta làm Giao Châu đô hộ phủ (622), sau đổi An Nam đô hộ phủ (679) gồm 12 châu, 59 huyện, biên giới cực nam vẫn là Hoành Sơn, và cũng chỉ kiểm soát được 56878 hộ...Nhà Ðường suy yếu, Chămpa còn thường xuyên đánh thốc ra phủ An Nam, như các trận lớn năm 802, 809, 861, 862, 865...Ðầu thế kỷ X, một sự kiện lớn xảy ra: nước Việt Nam giành lại được độc lập (939). Cục diện thay đổi, Champa không còn đối đầu với chính quyền đô hộ nữa mà giao tiếp với một quốc gia bình đẳng.

Khi nhà Ngô suy yếu, các võ tướng cát cứ gây ra loạn mười hai sứ quân. Ðinh Bộ Lĩnh với sự giúp sức của các bạn Nguyễn Bặc, Lê Hoàn, Phạm Hạp, Lưu Cơ, Trịnh Tú...dẹp được hết. Ngô Nhật Khánh ở Ðường Lâm (Phú Thọ, Sơn Tây) tuy phải về hàng, nhưng vẫn nuôi lòng bất mãn dù được trọng đãi. Năm 979, Nhật Khánh trốn về Chămpa xin viện binh để trả thù. Vua Chămpa, (không rõ nguyên tên Chăm), sử ta ghi là Ba Mĩ Thuế (972-982), muốn nhân cơ hội xâm chiếm đất đai, bèn tự cầm quân đem hơn ngàn binh thuyền ra đánh Hoa Lư. Chẳng may khi vào cửa Đại Ác (sau đổi Đại An, ở Hà Nam Ninh) gặp sóng gió, thuyền chìm Nhật Khánh chết đuối, Ba Mĩ Thuế thoát nạn, thu vét tàn quân trở về.

Lê Hoàn lên ngôi, đánh bại giặc Tống xâm lược, rồi năm 982, sai hai sứ giả Từ Mục, Ngô Tư Bảo sang giao hảo với Chămpa. Ba Mĩ Thuế không hưởng ứng, bắt sứ giả giam lại. Lê Hoàn tức giận thân chinh, phá thành trì, hủy tông miếu, giết quốc vương, chấm dứt vương triều Indrapura, rồi bắt nhân dân, thu vàng bạc và đá quý đem về. Ðây là cuộc Nam chinh đầu tiên của triều đình phong kiến nước ta, nhưng sau khi đại thắng thì rút lui, bỏ mặc đất đai cho họ. Vua Chămpa kế tục sinh lòng kính sợ, chịu thần phục, hàng năm nộp cống đầy đủ. Vương triều mới bỏ Indrapura đã bị tàn phá, dời đô vào tận Vijaya (sử ta thường gọi là Chà Bàn, Ðồ Bàn, ở Bình Ðịnh).

Thế nhưng chỉ được ít lâu, Chămpa cứ theo nếp cũ, thỉnh thoảng bỏ lệ cống, hoặc kéo ra cướp phá ven biển từ Nghệ An đến Thanh Hóa. Triều đình Ðại Việt không thể chỉ phòng ngự thụ động, cho nên tiến công để giải quyết dứt điểm. Nhà Lý đã hai lần làm theo kiểu Lê Hoàn (năm 1020 và 1044). Sau đó, vua Chămpa, sử ta ghi tên Chế Củ, tức Yan Pu Cri Rudaravarman hay Rudravaraman III, nuôi chí phục thù (?), luyện tập voi ngựa, thao diễn binh lính, sửa soạn khí giới thuyền bè, lại sai sứ sang Tống cống phương vật để dựa thế và cắt đứt ngoại giao với Đại Việt từ năm 1065. Áp dụng chiến thuật "tiến công để phòng ngự" và ngồi im đợi giặc, không đem quân ra trước để chặn thế mạnh của giặc" (như về sau vận dụng đối phó với Tống ), vua Lý Thánh Tông thân chinh cử Lý Thường Kiệt làm đại tướng, năm 1069 đem năm vạn quân đi đường biển, đổ bộ Thi Nại (Quy Nhơn) đánh thẳng Vijaya. Chế Củ bỏ thành, đem vợ con chạy trốn, bị Lý Thường Kiệt đuổi theo bắt được. Sau khi đốt phá hết 2.500 khu nhà, vua Thánh Tông ban sư, giải theo Chế Củ và năm vạn quân dân Champa. Ðến Thăng Long, Chế Củ xin dâng ba châu Bố Chính, Ðịa Lý, Ma Linh để chuộc mạng. Vua Lý nhận, rồi cho Củ Chế về. Có lẽ tiếc đất, Chế Cũ và quốc vương kế vị nấn ná không chịu giao, lại đem quân ra quấy nhiễu ven biển Thanh-Nghệ. Muốn yên mặt nam để rảnh tay đối phó với nhà Tống, năm 1075, vua Lý Nhân Tông lại sai Lý Thường Kiệt vào đánh dẹp, vẽ bản đồ dâng lên, đổi tên ba châu là Bố Chính, Lâm Bình và Minh Linh, đặt quan cai trị, chiêu mộ nhân dân đến khai thác. Năm 1103, Lý Giác làm loạn ở Diễn Châu (Nghệ An), bị Lý Thường Kiệt đánh đuổi chạy sang Chămpa, khuyên quốc vương Chế Ma Na, tức Jaya Indravaraman II, nên ra đánh. Chế Ma Na bèn cử binh chiếm lại ba châu, khiến Lý Thường Kiệt tuổi đã già phải thêm một phen vào khắc phục. Chế Ma Na thua chạy, trả đất và xin triều cống hàng năm. Từ đó, trong một thời gian ngót thế kỷ, hai nước hòa hiếu, nhân dân yên ổn làm ăn.

Sưu Tầm Tài Liệu và Web Design

Hỗ Trợ Kỹ Thuật

Web Database