Con Cò và Cò Con

Con Cò (và) Cò Con
Tiếng Việt mình phải nói thật là hay, vì thường mỗi lần viết hay nói ra là toàn tiếng đôi, như cái tựa của bài này là “Con Cò (và) Cò Con”, mà tôi cũng cố ý là để cho bạn thấy cái vị trí của chữ “Con” đặt ở trước hay ở sau chữ “Cò”, là cái nghĩa đã khác rồi, và cũng như tôi cố ý cài đậm và gạch dưới chữ “Cò” để cho bạn thấy hai chữ này đọc dính và viết liền nhau là thành ra “Cò Cò”. Và có lẽ là bạn không có chơi nhảy “cò cò” lúc bạn còn nhỏ ở quê nhà, vì trò chơi này là của con gái, nhưng tôi thú thật với bạn là tôi cũng đã có lần nhảy “cò cò” với con gái lúc nhỏ còn đi học ở trường làng, để bây giờ nhớ lại, tôi giật mình và nó đã gợi ý cho tôi để viết cái bài này), tuy bạn không có “cò cò”, nhưng chắc là bạn cũng đã có biết cái trò chơi này, (trừ khi là bạn sinh đẻ và lớn lên ở hải ngoại, và vì thế hệ của bạn chỉ có trò chơi điện tử (computer games) thì bạn nên hỏi mẹ của bạn. Tôi cố ý nhắc lại với bạn ở đây một trò chơi của con nít ở nhà quê, để dẫn chứng với bạn là Việt tộc mình đã có một nền Minh Triết từ “khuya” và dân tộc mình đã sống Đạo từ xưa, và Đạo (đó) đã vào Đời tới tận lớp mầm non của gia đình và xã hội, qua một cái chuyện rất tầm thường hằng ngày là “chơi” như con nít, tức là “Hóa nhi đa hí lộng”, vì cuộc đời này không phải là bể dâu, hay bể khổ (nói như vậy là vì mình chưa đắc “Đạo”), mà phải nói đời này mà Trời ban cho mình là một cuộc chơi mệt nghỉ, như ông bà mình đã nhiều lần nói qua ca dao với những câu như:
Chơi cho bể hẹp bằng ao Chơi cho trái núi lọt vào trôn kim Chơi cho bong bóng thì chìm Hòn đá thì nổi, gỗ lim lập lờ
Nhưng phải biết “chơi” (tức sống) trò chơi tầm thường với một cách phi thường, để cho:
Chơi cho sấm động mưa sa Chơi cho gương vỡ làm ba lại liền
Và đó là ý nghĩa sống Đạo. Tức là “chơi” trên một nền tảng vững chắc, tức là sống với Trời Đất, như cái đồ hình của cái trò chơi “cò cò” dưới đây:


Và bạn đã thấy là có Trời có Đất, và 9 ô (vuông), sắp theo cách 3-2, từ dưới đất lên trên trời, nghĩa là ở những ô 1,2,3,6,7, phải cò một chân, và ở những ô 4-5, 8-9, thì dậm với hai chân, và khi nhảy vào cái ô Trời cũng phải cò một chân, và khi cò bằng một chân thì phải điều khiển (đẩy) cái miếng ngói (mài) tròn (hay hòn đá nhỏ dẹp và vuông) vào cho đúng từng ô một, không được bỏ (cách) ô, hay cán mức. Đây là một trò chơi ở ngoài trời, trên sân đất, có tính cách thể dục với những động tác, cò, nhảy, cuối, khom, và tính chất trí óc để (phải) nhớ là mình đã đi đến ô nào rồi, và số lần đã đi qua, với sự điều chỉnh khéo (léo) tay và chân là phải thảy (ném) bằng tay, hay đẩy bằng chân miếng ngói (hòn đá) cho đúng vào cái ô mà mình muốn. Và nếu bạn đã có lần quan sát những đứa trẻ chơi trò “cò cò” này, thì bạn sẽ thấy khi cò một chân là (hình) dấu (chỉ) dọc, và lúc chấm hai chân xuống đất là dấu (chỉ) ngang, như vậy là dấu giao chỉ Trời và Đất, là nguyên lý Mẹ, là lưỡng nhất tính, với âm dương, với tình lý, với tài đức, v.v…, mà con người là biểu tượng, để “SỐNG như CHƠI”, và đó là ý nghĩa của cuộc đời. Sống (làm) được như “chơi cò cò“, đó là có cả một sự điều động hết đầu óc (tâm linh) và huy động cả tay chân (vật chất) để cho được HÒA hợp như ý muốn của mình với đồ hình, tức từ Đất lên tới Trời, nghĩa là siêu Việt, nghĩa là Hạnh Phúc. Đó là ý nghĩa “Hóa nhi đa hí lộng”, tức là phải làm cho mình có tâm hồn đơn sơ, trong trắng, trống rỗng, như con nít, để mới có thể sống thật, nghĩa là sống như chơi, sống hạnh phúc, mà trong Phúc Âm, Chúa cũng đã có nói (Mt. 18,1-5 ; Mc. 9,33-37 ; Lc. 9,46-48 hay Mt.19,13-15 ; Mc. 10,13-16 ; Lc. 18,15-17)
Nhưng “Con Cò” là hình ảnh cũng được dùng rất nhiều lần trong ca dao Việt tộc, để nói lên ý nghĩa CÁI, tức là (người) MẸ, và “Cò Con” cũng là ý nghĩa CON (người) của CÁI. “Con dại Cái mang”. (mời bạn đọc lại bài “Cái Cò và Con Cò”). Hình ảnh đó là một yếu tố chứng minh Việt tộc có nền văn hóa nông nghiệp lâu đời, và vì ai cũng biết con Cò là một loài chim nước, như chim Âu, chim Diệc, chim Hạc, chim Hồng, sống gần ao hồ và những vùng có ruộng nước vì ở đó mới có tôm tép, cua cá, hay con lươn… để cho những loài chim đó kiếm ăn. Và gần đây khoảng 50 năm trở lại, theo những nghiên cứu khảo cổ về nguồn gốc văn minh Á Đông, thì người ta đã tìm thấy ở (từ) quanh vùng Động Đình Hồ xuống đến Bắc Việt, những dấu tích của loài chim nước này, đã được ghi khắc lại trên nhiều đồ vật, mà đặt biệt nhất là trên mặt Trống Đồng. (xem hình trích sách “Sứ Điệp Trống Đồng”, Kim-Định)


Đề tài “Con Cò” được khai triển qua hai bài mà tôi đã viết với tựa là “Con Cò và Đạo Việt” và “Cái Cò và Con Cò”, nhưng tôi cảm thấy vẫn chưa chia sẻ hết ý nghĩa (triết) của “Con Cò” với bạn, nên qua cái bài này tôi cũng xin được góp ý với bạn những gì tôi cảm được với những câu ca dao mà tôi đã chọn sau đây:
Con cò mà đi ăn đêm
Đậu phải cành mềm, lộn cổ xuống ao
Ông ơi (!) ông vớt tôi nao
Tôi có lòng nào ông hãy xáo măng
Có xáo thì xáo nước trong
Đừng xáo nước đục đau lòng cò con
Ý nghĩa triết qua hai câu đầu của bài này, tôi đã viết lại trong cái bài “Cái Cò và Con Cò”, nếu bạn chưa đọc thì tôi nghĩ bạn nên đọc đã, để có thể hiểu tiếp với ý nghĩa của bốn câu sau ở đây, vì nếu bạn chỉ hiểu theo nghĩa của chữ, thì bạn sẽ chỉ hiểu với nghĩa đại ý.
Như tôi đã nói trong những bài trước, là ca dao Việt tộc ẩn chứa cái tinh hoa của nền Minh Triết Việt, nên bạn không thể đọc theo kiểu thơ vần, như thơ lục bát và hiểu với nghĩa tổng quát, thì bạn chỉ sẽ hiểu đại khái với đại ý chớ không thể thấu triệt cái ý nghĩa Triết, và như vậy là bạn chưa hiểu hết tận cùng nghĩa, lý, tức chưa hiểu gì hết. Cho nên tôi muốn nhấn mạnh với bạn là đọc ca dao phải đọc từng chữ, và phải xét dưới mọi khía cạnh thì may ra bạn mới có thể thấy tận cái nghĩa thâm sâu, tức cái tinh tuý, tinh hoa, tuyệt vời của ca dao.
Để dẫn chứng với bạn điều tôi vừa nói trên, tôi xin trích dẫn ở đây một ví dụ “đại ý”, qua bài viết của Gs. Trần văn Chi : “Ta hãy đọc lời của tác giả trong QVGKT phần đại ý sau đây -- Xin trích : " Bài này mượn chuyện con cò mà ngụ ý luân lý rất cao. Con cò sa xuống nước, người ta bắt được sắp đem làm thịt, mà nó vẫn xin nấu bằng nước trong, để cho chết cũng được trong sạch. Cũng như người ta nghèo khó đi làm ăn lỡ sa cơ thất thế, bị phải tai nạn, nhưng bao giờ cũng giữ lấy tấm lòng trong sạch, không làm gì ô uế ". Hết trích. Con cò, người mẹ luôn luôn sống vì đàn con và chết cũng vì đàn con” (QVGKT: Quốc Văn Giáo Khoa Thư, từ nguồn : http://e-cadao.com/tieuluan/vanhoa/concomadiandem.htm)
Vì vậy ở đây, tôi mời bạn thử đi tìm lại với tôi coi còn có cái ngụ ý nào khác, ẩn chứa ở trong mấy câu ca dao này, ngoài cái “đại ý” trong sạch, thanh tẩy, sám hối… mà đa số người Việt mình, từ nhỏ đến lớn vẫn quen hiểu như vậy. Nên nếu như phần đại ý nói trên, là : “Con cò sa xuống nước, người ta bắt được sắp đem làm thịt, mà nó vẫn xin nấu bằng nước trong, để cho chết cũng được trong sạch.”, thì bạn đã thấy là hiểu không sát nghĩa nên đại ý này không đúng nghĩa, vì là con cò đi ăn đêm (tức tối hôm qua) nó không thấy đường, đậu tầm bậy rồi lộn cổ xuống ao, chết bà nó mất, có ai hay biết gì đâu để mà vớt, để mà bắt, để rồi nghe nó (nói) xin nấu bằng nước trong hay nước đục (!). Còn nếu nói là sáng hôm sau (mới) thấy, thì con cò chết cứng đơ rồi, thì còn (xào) xáo để ăn thịt (cái) nỗi gì nữa !???
Cho nên ở đây, theo tôi, phải hiểu là con người trước khi chết, cho dù cả đời có sống trong tăm tối (đi ăn đêm), nghĩa là sống nô lệ (chạy theo, đua đòi) đủ thứ tiền tài, của cải, danh vọng, quyền lực, v.v … hay duy theo đủ ý thức hệ, với mọi nhân danh, hay chủ nghĩa và giáo thuyết…, tức là sống giả tạo (tỏ vẽ) với “đầu môi chóp lưỡi”, sống bề ngoài, sống lơ ngơ, không hề ý thức cái “Nhân”, cái “Đức”, cái “Tâm”, cái “Tình” của Trời Đất đặt để nơi mình, như ngụ ý của cái câu ca dao :
Mẹ nó yêu nó, nó còn làm ngơ (lơ)
thì trước giờ lâm chung, cái “Nhân” của “Tâm Đức” (đó) được “minh đức” bởi Trời, nghĩa là làm cho “kẻ sắp chết” trong tăm tối, thấy (ánh sáng) là cả đời nó đã ngơ ngáo, ngu ngốc, để mê mẫn “cái giả”, và lơ là “cái thiệt”, đó là cái TÌNH YÊU của Trời Đất. Đối với “kẻ sắp chết”, đó là lần đầu tiên mà cũng là cuối cùng nó thấy (được) điều đó và nó biết (được), là đã quá trễ rồi (!), không còn ai có thể cứu vớt gì nó được, kể cả Ông Trời, nên nó mới van xin với Ông Trời, thôi thì hảy lấy cái “thân tàn ma dại” của nó đem xáo nước trong, nghĩa là lấy cái chết của nó để (xào) xáo măng, tức để nói lên ý nghĩa cái chết tối (tăm) đó cho người khác (cò con) thấy, để cho người ta hiểu biết. Và khi con người đã ý thức được mình là “thiên địa chi đức, vũ trụ chi tâm”, thì con người mới biết sống một cách “minh Minh Đức”, nghĩa là sống sáng tỏ cái Đức của Trời Đất, tức sống siêu Việt với Tâm Linh Đại Ngã, nghĩa là để Thành Nhân.
Nên ở đây, xáo nước trong, không hẳn là nghĩa làm cho nó trong sạch khi nó đã chết. Thật tình mà nói, khó mà làm cho trong sạch hay để thanh tẩy nó, vì một khi “con cò” đã lộn cổ xuống ao của “bùn lầy nước đục” và đã chết (ngộp) trong đó rồi, với cái thân của nó (đầy) lông cánh trắng tinh, trắng nõn như bông :
Suốt mình trắng nõn như bông
thì không có cách chi mà làm cho nó sạch được, vả lại nó chết mất rồi (!), phải chi nó chưa chết nhưng chỉ có dính bùn của ao, cũng giống như những con chim hải âu (mouette) bị dính “dầu cặn” (mazout) của mấy chiếc tàu chở dầu, bị chìm ở ngoài khơi biển cả, mà nó còn sống và trôi vào bờ, thì người ta mới đem về tẩy rửa cho nó, và mới cứu vớt nó được.
Nhưng ở đây, như ông bà mình cũng đã có nói : “đi đêm có ngày gặp ma”, cho nên (mới) “lộn cổ xuống ao” thì cũng tại vì “ma bắt”, “ma kéo”, “ma lôi”, mà thôi (!). Không là “ma vú dài” hay “ma cà rồng”, thì cũng là “mafia”, với “ma đầu giáo chủ” (!), và chỉ khi nào (bị) “lộn cổ xuống ao” thiệt, tức sắp chết rồi, lúc đó mới biết là (tại) mình bị ma lôi quỷ kéo (!), thì chỉ còn có nước kêu cứu thôi chớ biết làm sao bây giờ, cho nên :
Ông ơi (!) ông vớt tôi nao.
Giữa đêm khuya (lúc) canh hai, canh ba, trời tối đen, ở nhà quê người ta ai cũng đang ngủ say có (người nào) ông nào nghe gì đâu, mà kêu vớt. Cho nên Ông ơi (!) ở đây là chỉ (còn có) Ông Trời, chỉ có Ổng mới biết mình đi ăn đêm và (bị) lộn cổ xuống ao (!), cho nên mới năn nĩ Ông Trời vớt tôi nao. Và Ông Trời cho biết là “Không được đâu con ơi” (!) thì chỉ còn cách để vớt vát cho cái (hậu) “quả” của mình là:
Tôi có lòng nào ông hảy xáo măng
Thịt cò (hay gà, vịt) luột để xé phai làm gỏi, trộn với rau răm là một trong những món ăn truyền thống của dân tộc cho tới ngày nay, cũng như thịt cò xào (xáo) với măng cũng là món ăn mà ở nhà quê xứ Việt ngày xưa, người ta rất thích vì nó ngon, vì lẽ trộn gỏi với rau răm thì nó át (mất) đi cái mùi tanh (bùn) của thịt cò và làm nó thơm ra với vị nồng khi ăn, và khi xào với măng thì mùi măng sẽ làm (mất mùi tanh) thịt cò và làm cho nó thêm mềm và ngọt. Hình ảnh (xào) xáo đó được dùng ở đây cũng là ý nghĩa Tương quan, giao Hòa mật thiết giữa Con người với Trời Đất, từ đầu đến cuối, nghĩa là từ lúc trong lòng Mẹ cho tới sau khi chết, với ý nghĩa cái chết không phải là hết, mà chỉ là một sự biến (dịch) đổi ra “món ăn thơm ngon”, tức là ý nghĩa thiêng liêng (không thể diễn tả được) của Con người sau cái chết, cho dù có bị “lộn cổ xuống ao” và chết trong “đêm tối”, thì cũng có thể (là) làm cho người khác mở mắt ra, tức là giác ngộ. Giống như ý nghĩa của ngụ ngôn trong Phúc Âm, câu chuyện của ông nhà giàu với Lazarô (Lc. 16,19-31). Nhưng rồi tại sao lại nói :
Có xáo thì xáo nước trong
Đừng xáo nuớc đục đau lòng cò con.
Thịt cò mà xào (xáo) với măng là không được đậy nắp và phải bớt lửa nhỏ xuống khi đổ (bỏ) măng vào chảo (vào soong), rồi xáo, và nhất là nếu phải cho thêm chút (tí) nước, thì không được để lửa lớn, vì khi nước sôi mạnh sẽ làm đục (ngầu) cái nước măng, và sẽ hết thấy thịt cò và hết muốn ăn, tức hết ngon. Cho nên ba câu cuối bài này là để chỉ cách nấu thịt cò cho (điệu) đạo nghệ, nhưng lại chứa đầy ẩn ý, và bạn đã thấy ý nào chưa ? Nếu chưa, thì tôi mời bạn tiếp tục khám phá với tôi, nhưng bạn hảy trở lại từ câu :
Ông ơi (!) ông vớt tôi nao
Tôi có lòng nào ông hảy xáo măng
Có xáo thì xáo nước trong
Đừng xáo nước đục đau lòng cò con
Và bạn đã thấy cũng như tôi là có 3 chữ ông, 2 chữ tôi, 2 chữ lòng, 2 chữ nước, 2 chữ có, 4 chữ xáo, mà như tôi đã cắt nghĩa cho bạn trong các bài trước là những con số này gọi là huyền số, và rõ ràng 3 ông 2 tôi là ý nghĩa của tham thiên lưỡng địa, tức tỷ lệ 3-2, nghĩa với 3 là Trời, mà cũng là Tam Tài, 2 là Đất, mà cũng là Lưỡng Nghi, và 4 cũng là Đất với Tứ Tượng. Còn ở đây, với 2 có (có lòng, có xáo), 2 lòng (lòng nào, lòng cò), 2 nước (nước trong, nước đục) là ý nghĩa của lưỡng nhất tính của mọi sự, của vạn vật, và với 4 xáo (hảy xáo, có xáo, thì xáo, đừng xáo), là ý nghĩa vật chất, tài sản với đủ thứ trên đời này, nhưng bạn có thấy việc sắp (giấu) chữ để thành cái câu : “hảy có thì đừng” mang một ý nghĩa nào không ? Theo tôi, ý nghĩa câu đó như là một châm ngôn cho đời sống, nghĩa là ở đời hảy (nên) có đủ thứ (với tâm hồn đơn sơ lắng đọng), để xáo nước trong, tức là phải biết tài tác cách đạo nghệ, với Tận, Kỳ, Tính, tức sống với tâm linh, nghĩa là có để biết “thưởng thức” cái Chân-Thiện-Mỹ với chiều kích vô biên. Và khi có, thì (chớ) đừng khoe, đừng bám, đừng ham, đừng muốn, đừng đòi, (vì cái tiểu ngã), để rồi làm xáo trộn, xáo động đời sống của mình, thành ra là xáo nước đục, thì đâu còn thấy đường thấy sá gì nữa, nghĩa là “hết biết” và chỉ còn thấy hết muốn sống (!), đó là nghĩa của đau lòng cò con.
Với 3 Ông ở đây, tức là Ông Trời, Ông Địa, Ông Hoàng, với nghĩa Thiên Hoàng, Địa Hoàng, Nhân Hoàng, nghĩa là (ông) Vua. Nên người mình hay nói “ông Hoàng”, “ông cả”, “ông đại”, “ông lớn” là để ám chỉ hạng người “tiểu nhân” mà cứ tưởng mình là bậc “quân tử”, là đại trượng phu.
Còn 2 Tôi ở đây, với nghĩa Tôi là chủ, tức nghĩa tự do độc lập, đó là ý nghĩa Nhân Chủ, và Tôi với nghĩa tôi tớ, tức nghĩa nhỏ bé lệ thuộc, đó cũng là ý nghĩa của hai bộ mặt thần (minh) và quỷ (ác) của con người.
Nhưng Ông với Tôi ở đây, cũng còn có nghĩa là mối tương quan giữa con người với nhau, và cũng là sự tương giao, thông hiệp giữa con người với Trời Đất, và đó là ý nghĩa lưỡng hành (hai chiều), với song trùng lưỡng hợp.
Còn chữ vớt ở đây, nghĩa là từ dưới nước kéo lên, đem lên, với nghĩa làm cho sống lại, làm cho trở về trạng thái ban đầu, ở đây, là “trắng nõn như bông”, tức là ý nghĩa Chân-Thiện-Mỹ.
Còn hai chữ “nao, nào”, không những để cho có vần, mà “nao” còn có nghĩa năn nĩ làm ơn vớt tôi với, và (lòng) “nào” ở đây, là nghĩa cho dầu KHÔNG có lòng, có tâm gì hết, làm lơ, làm ngơ, để (tiếp tục) mà đi ăn đêm.
Còn chữ hảy tức là đề nghị một cách khẩn nài tha thiết, và xáo tức là xào (xáo) lúc nấu ăn, nghĩa là làm biến đổi thành ra (cho) CÓ ích lợi, ở đây là nghĩa món ăn tinh thần, tức là làm thành một bài học cho người khác suy nghĩ.
Còn chữ măng thì ai cũng biết, nhưng cái nghĩa ở đây là “tre già để gốc mọc măng”, tức hiện tượng sống chết là ý nghĩa biến dịch, bất dịch của Trời Đất và vạn vật.
Còn nghĩa chữ nước đã được khai triển nhiều lần trong các bài của tôi, mà tôi xin nhắc lại ở đây, là ý nghĩa nguồn gốc của sự sống của con người và vạn vật, là ý nghĩa “Mẹ nó yêu nó” từ lúc còn trong trứng (nước), qua hình ảnh liên kết thâm tình bởi “giây rún” (cordon ombilical).
Còn trong với đục, là hai trạng thái của tĩnh và động của nước, và cũng có nghĩa là hai tình trạng xao động và lắng động của cái Tâm của con người. Ở đây muốn nói, cho dù mình đang sống trong một xã hội xào xáo (vật chất), với tất cả những đảo lộn của giá trị đạo đức luân lý (tinh thần), không còn thuần phong mỹ tục, với những chuyện chướng tai gai mắt mà bạn cũng đã thấy hay đã biết, như những phong trào với danh nghĩa “cải tiến phong tục” (évolution des mœurs), như cái chuyện cho mướn “tử cung” (bụng đẻ), hay cái đám đồng tính luyến ái (homo, gays) đòi cưới nhau rồi còn được phép nuôi con, hoặc có con bằng “cấy tạo” (bébé sous “x”), v.v…, đó là không kể những nạn ấu dâm (pédophilie), hiếp dâm, phá thai, và ly dị như cơm bửa, hay là thay vợ đổi chồng như thay áo, và làm cho mấy đứa con nít có tới hai ba ông cha bà mẹ, không còn biết đâu là điểm tựa, là khuôn khổ, là nề nếp, là đường, là Đạo (!) ; hoặc những chuyện gian lận, cướp bóc, tham nhũng, buôn lậu, rửa tiền, giả bạc, bè đảng, thủ đoạn để tranh quyền dành lợi, v.v…, thì mình phải biết làm “tĩnh (cái) Tâm” của mình, nghĩa là làm cho tất cả những gì đục (xáo động) bởi cái tiểu ngã của con người, trở thành lắng đọng, để được trong (trắng), để được Trống rỗng, để sống với Đại Ngã Tâm Linh, tức là sống siêu Việt, SỐNG (giống) như CHƠI (!).
Đó là cái nghĩa triết ẩn chứa trong từng chữ của bài ca dao này mà bây giờ có lẽ bạn đã thấy rõ sự khác biệt giữa cái “đại ý” làm trong sạch để thanh tẩy sau khi chết, vì “Cũng như người ta nghèo khó đi làm ăn lỡ sa cơ thất thế, bị phải tai nạn, nhưng bao giờ cũng giữ lấy tấm lòng trong sạch, không làm gì ô uế.”(trích dẫn ở trên), và ý nghĩa cách sống ĐẠO nghệ để được Hạnh Phúc ở đời này và dĩ nhiên là đời đời kiếp kiếp… vì là vô biên (!).
Mùa Hè Paris, một ngày trời mây u ám, mưa gió như là mùa Thu… tẻ lạnh.
(3 tháng 7 năm 2007, tức 19 tháng 5 năm Đinh Hợi)
Nguyễn Sơn Hà.

Xin vui lòng liên lạc với haphuonghoai@gmail.com về tất cả những gì liên quan đến trang web nầy Copyright © 2003 Trang Ca Dao và Tục Ngữ Last modified: 10/19/17

Xin vui lòng liên lạc với haphuonghoai@gmail.com về tất cả những gì liên quan đến trang web nầy
Copyright © 2003 Trang Ca Dao và Tục Ngữ
Last modified: 10/19/17