|
Những nét đẹp của người phụ nữ VN xưa qua
ca dao
Giáo sư Phạm thị Nhung
Theo huyền sử, khoảng năm ngàn năm trước đây, dân Lạc
Việt, giống Bách Việt, tổ tiên chúng ta, đă khởi
nghiệp tại vùng hồ Động Đ́nh (thuộc lưu vực miền nam
sông Dương Tử); rồi sau hàng ngàn năm tranh đấu quyết
liệt đă vượt thoát được bao cuộc xâm lăng diệt
chủng ghê gớm của Hoa tộc mà lui dần xuống phương nam,
lập được một vương quốc trên đồng bằng sông Hồng,
lấy tên nước là Văn Lang (có nghĩa là nước của những
làng có văn hóa) do các vua Hùng, họ Hồng Bàng trị v́.
Tiếp nối các đời vua Hùng là triều đại nhà Thục, rồi
nhà Triệu.
Từ năm 111 trước TL, nhà Đông Hán đem quân sang xâm
chiếm nước tạ Trong lúc toàn dân đang tuyệt vọng và đau
khổ dưới ách thống trị của người Trung Hoa th́ ở
huyện Mê Linh, hai chị em bà Trưng Trắc, Trưng Nhị nổi
lên đánh đuổi đạo quân tham tàn của thái thú Tô Định,
giành lại được độc lập, tự do cho nước nhà (năm 40
của thế kỷ thứ nhất).
Kể từ khi các vua Hùng lập quốc, từ khi lịch sử
được ghi chép thành văn đến nay th́ cuộc khởi nghĩa
của hai vua Bà họ Trưng đă mở đầu cho những trang sử
vàng son của dân tộc.
Chiến công hiển hách của Hai Bà đă ḥa đồng cùng khí
thiêng sông núi và tạo thành một truyền thống hào hùng
bất khuất của con dân đất Việt. Sau đó, Biết bao anh
hùng hào kiệt như Lư Nam Đế, Phùng Hưng, Ngô Quyền, Lư
Thường Kiệt, Trần Hưng Đạo, Lê Thái Tổ, Quang Trung, ...
đă nối chí Hai Bà, không nề gian khổ hiểm nguy, kiên
quyết tranh đấu đánh đuổi ngoại xâm, bảo vệ đất đai
và chủ quyền cho quốc gia dân tộc.
Riêng nữ giới cũng có lắm bậc anh thư cân quốc, noi
gương Hai Bà lập được nhiều sự nghiệp vẻ vang về
văn cũng như về vơ.
Về vơ, ta có một Lê Chân, một Bát Nàn, hai vị vơ
tướng kiệt liệt đă giúp Hai Bà đoạt được nhiều
thành tŕ trong tay giặc Hán; một Bà Vương Triệu Thị
Trinh muốn "đạp luồng sóng dữ, chém cá ḱnh ở biển
đông, quét sạch quân thù ra khỏi bờ cơi", đă làm cho
quân Đông Ngô phải run sợ; một đô đốc Bùi Thị Xuân,
vị nữ tướng lừng danh chiến đấu anh dũng của nhà Tây
Sơn; một Cô Giang, một Cô Bắc từng gây nhiều trở ngại
cho quân xâm lược Pháp ... đă phản ảnh khí phách hào
hùng và nêu cao truyền thống "giặc đến nhà, đàn bà
phải đánh" của gái Việt.
Về văn, ta có một Đoàn Thị Điểm tài hoa, lịch duyệt;
một Bà Huyện Thanh Quan cổ kính, trang đài; một Hồ Xuân
Hương phóng túng, dí dỏm; một Ngọc Hân công chúa lâm li,
năo nuột v.v... đă vun bồi cho vườn hoa văn học nước
nhà thêm bao hương sắc.
Nhưng ngoài những vị anh thư, kỳ nữ nổi bật đó, c̣n
biết bao người phụ nữ VN khác chỉ sống âm thầm nơi
xóm làng, an vui với bổn phận tề gia, nội trợ của
người vợ đảm, mẹ hiền... Vậy muốn t́m hiểu trung
thực h́nh ảnh và đời sống tâm t́nh của người phụ nữ
VN nói chung này, chúng ta nên đi sâu vào nếp sống b́nh
thường của họ, mà từ ngàn xưa đă được người b́nh
dân truyền tụng qua ca dao, qua câu hát, tiếng ḥ.
Chúng ta đều biết, ca dao, dân ca chủ về trữ t́nh nên
những bài nói về nữ giới có rất nhiều; tuy vậy,chúng
chỉ là những câu ca ngắn ngủi, ư tứ rất tản mạn. Thế
nên, sau khi thu thập tài liệu, chúng tôi đă cố gắng
dựa theo t́nh ư của lời ca, câu hát, mà tạo dựng nên
những cảnh ngộ, sắp xếp theo từng lớp lang, diễn tiến
sao cho hợp t́nh hợp lư. Những mong, nhờ đó chúng ta sẽ
dễ dàng phát hiện ra được những nét đẹp từ vật
chất đến tinh thần của người phụ nữ VN xưa, qua hai
giai đoạn quan trọng của cuộc đời:
- Khi c̣n con gáị
- Và khi đă lập gia đ́nh.
A. Khi c̣n con gái
1. Những nét đẹp về vật chất
a. Nhan sắc
Khi c̣n con gái, người thiếu nữ VN sống êm đềm dưới
gối cha mẹ để chờ ngày xuất giá vu quị Đây là thời
kỳ thơ mộng nhất, nàng được cha mẹ yêu thương rất
mực và dạy bảo, khuyên răn đủ điều về nữ công, nữ
hạnh để trở thành một người thiếu nữ hoàn toàn :
Phận gái tứ đức vẹn tuyền Công dung ngôn hạnh là tiên phàm trần!
Lại nhờ có nhan sắc, nàng được nhiều chàng thanh niên
để ư săn đón, yêu thương :
V́ cam cho quít đèo bồng
V́ em nhan sắc cho ḷng nhớ thương
Hay tiến xa hơn nữa :
Vào vườn hái quả cau non
Anh thấy em gịn muốn kết nhân duyên.
Mỗi người thiếu nữ đều có một cái duyên, một sự
hấp dẫn riêng để làm say đắm ḷng người khác pháị
Nhưng tựu trung, nhan sắc của các nàng cũng không ngoài
những điều đă được ca dao truyền tụng:
Có nàng đẹp nhờ mái tóc rậm dài bồng bềnh, và đôi
chân mày cong ṿng như viền trăng non:
Chân mày ṿng nguyệt có duyên
Tóc mây gợn sóng đẹp duyên tơ hồng.
Hay có cặp lông mày thanh mướt như lá liễu và khuôn
mắt thuôn dài như dáng lá rau răm :
Những người con mắt lá răm
Đôi mày lá liễu đáng trăm quan tiền.
Có nàng đẹp nhờ hai con mắt to tṛn đen láy, trông hiền
lành, ngây thơ như mắt chim bồ câu:
Cổ tay em trắng như thể gương tàu
Đôi mắt bồ câu làm cho phải khổ.
Hay sáng ngời, lấp lánh như ánh sao khuya :
Nhấp nhánh là nhấp nhánh ơi
Mắt người lấp lánh như sao trên trời
Nhớ người lắm lắm người ơi!
Có nàng lại đẹp nhờ hai má có hai lúm đồng tiền, mỗi
khi nói nói, cười cười tạo nên một cái duyên hấp dẫn
là thường :
Hai má có hai đồng tiền
Càng nom càng đẹp, càng nh́n càng ưạ
Hay v́ có nước da trắng nơn, đôi g̣ má đỏ au, đôi môi
hồng đào, khiến nét mặt trở nên tươi thắm vô ngần,
nhiều cậu vừa thoáng thấy đă phải chú ư rồi đem ḷng
trộm dấu, thầm yêu:
Ai xui má đỏ ,môi hồng
Để anh nhác thấy đem ḷng thương yêụ
và :
Nước trong ai chẳng rửa chân
Cái má trắng ngần ai chẳng muốn hôn.
Tuy nhiên nụ cười vẫn là vẻ đẹp quyến rũ nhất của
người thiếu nữ, một nụ cười tươi gây nên bao nỗi
nhớ, niềm thương :
Ḿnh về ḿnh nhớ ta chăng
Ta về ta nhớ hàm răng ḿnh cười,
Trăm quan mua lấy miệng cười
Ngh́n quan chẳng tiếc, tiếc người răng đen.
Sau hết phải kể tới vóc dáng. Người con gái đẹp là
người có thân h́nh thỏn thả, thanh tú:
Người thanh tiếng nói cũng thanh
Chuông kêu khẽ đánh bên thành cũng kêụ
Người thanh tất nhiên không phải là người béo, cũng
không phải là người gầy, v́ người đẹp phải là người
có da, có thịt, cổ tay phải tṛn lẳn, mềm mại kia :
Cổ tay em trắng lại tṛn
................................
Gối chăn gối chiếc không êm
Gối lụa không mềm bằng gối tay em.
Đă thế, người đẹp c̣n phải có eo thon, tạo nên sự cân
đối và làm nổi bật được những đường nét yêu
kiều cho vóc dáng :
Những người thắt đáy lưng ong
Vừa khéo chiều chồng, lại khéo nuôi con.
Tóm lại, người thiếu nữ VN xưa được kể là đẹp phải
thuộc vào hạng những người có nước da trắng trẻo
hồng hào, mái tóc rậm dài tha thướt, nét mặt tươi
thắm hồn nhiên, dáng vóc thanh tú cân đối mềm mạị
Người đẹp như thế th́ đứng đâu mà chả đẹp :
Trúc xinh trúc mọc đầu đ́nh
Em xinh em đứng một ḿnh cũng xinh.
Trúc xinh trúc mọc bờ ao
Em xinh em đứng chỗ nào cũng xinh.
Đă vậy, heo bản tính tự nhiên, người thiếu nữ VN xưa
cũng biết cách làm tăng thêm vẻ đẹp sẵn có của ḿnh.
Nàng được bác mẹ dạy "cái răng cái tóc, một góc con
người" nên hằng cố gắng trau chuốt.
Nàng c̣n biết "Đàn bà tốt tóc th́ sang", mà muốn :
Tốt tóc th́ cỏ mần trầu
Sạch ghét sạch gầu bồ kết với chanh.
Áp dụng những chất liệu đó, nàng đă tạo được cho
ḿnh một mái tóc rậm, dài tha thướt, làm cho bao chàng
phải trầm trồ:
Anh đi khắp bốn phương trời
Chẳng đâu lịch sự bằng người ở đâỵ
Gặp em má đỏ hây hây
Răng đen nhưng nhức, tóc mây rườm rà.
Nàng cũng biết giắt hoa trên đầu để ướp hương cho
tóc và làm cho suối tóc thêm vẻ mỹ miều:
Tóc em dài em cài bông hoa lư
Miệng em cười có ư anh thương.
Có nàng thả suối tóc buông lơi trước gió khiến lắm
chàng trai phải xao xuyến, đê mê :
Tóc đến lưng vừa chừng em búi
Để chi dài bối rối dạ anh.
C̣n đây là nụ cười, ai cũng biết nụ cười, khóe mắt
la hai yếu tố tạo nên vẻ linh động, duyên dáng nhất
trên khuôn mặt người đàn bà. Và nụ cười chính là
lợi khí đầu tiên của người thiếu nữ để chinh phục
tha nhân.Thế nên, ngay khi vừa mới dậy th́, người
thiếu nữ đă sớm biết tạo cho ḿnh một cái duyên bằng
nụ cười :
Trăng rằm mười sáu trăng nghiêng
Thương ai chúm chím cười duyên một ḿnh.
Và lạ chưa, vừa nh́n qua nụ cười, người ta đă đoán
ngay nàng là gái chưa chồng :
Răng đen nhưng nhức hạt dưa
Miệng cười tủm tỉm như chưa có chồng.
V́ ư thức được rằng, người chung quanh sẽ đánh giá
sự giáo dục gia đ́nh, và đoán biết được t́nh ư của
ḿnh qua nụ cười nên nàng rất giữ ư tứ. Người con
gái có ư tứ không được cười toét miệng hoặc cười
thành tiếng, mà chỉ cười nụ, chúm chím đầu môi như nụ
hoa ngâu nhỏ xíu, khum khum hàm tiếu :
Nụ cười như thể hoa ngâu
Cái khăn đội đầu như thể hoa sen.
Nụ cười có ư tứ ấy, chẳng những dễ dàng gây được
thiện cảm với các chàng trai ngay trong buổi đầu gặp
gỡ ,mà c̣n có khả năng lưu lại t́nh quyến luyến lâu
dài trong kư ức của họ :
Nhớ khi khăn mở trầu trao
Miệng th́ cười nụ biết bao nhiêu t́nh.
Nếu không chúm chím th́ đôi môi cũng chỉ được hé mở,
đủ lộ hai hàm răng đen nhánh, tạo cho người con gái một
vẻ đẹp tươi tắn, rực rỡ :
Ngó lên lỗ miệng em cười
Như búp hoa nở, như mặt trời mới lên.
Nụ cười tươi với hàm răng đen nhánh ấy đă gây
được bao nhiêu thi hứng trong ca daọ Biết bao chàng trai
đă v́ chúng, sau cuộc vui ra về c̣n ôm măi mối tương
tư :
Ḿnh về ḿnh nhớ ta chăng
Ta về ta nhớ hàm răng ḿnh cườị
Răng đen ai khéo nhuộm cho cô ḿnh
Để duyên cô ḿnh đẹp
Cho cái t́nh chúng anh yêu.
Nàng c̣n biết làm đỏm thêm bằng miếng trầu cho đỏ
cặp môi, bằng hớp rượu cho hồng đôi má :
Có trầu cho miếng đỏ môi
Có rượu cho chén thêm tươi má hồng.
Và cuối cùng là con mắt, người đông phương chúng ta
không cần phải đọc sách Tây phương mới biết "con mắt
là cửa sổ của linh hồn". Chẳng thế, các cụ ta xưa đă
biết nh́n vào mắt nhau để đoán biết t́nh ư. Sau giây
phút thăm ḍ "Mắt anh anh liếc, mắt nàng nàng đưa", khi
đă chịu ai rồi th́ từ đấy người con trai mới bắt
đầu mơ mộng, thôi th́ thương ai từ cái tóc thương đi:
Một thương tóc bỏ đuôi gà
Hai thương ăn nói mặn mà có duyên
Ba thương má lúm đồng tiền
Bốn thương răng nhánh hạt huyền kém thua
Năm thương cổ yếm đeo bùa
Sáu thương nón thượng quai tua dịu dàng
Bẩy thương nết ở khôn ngoan
Tám thương ăn nói lại càng thêm xinh.
Chàng thương hơn nữa v́ nàng c̣n sống độc thân, chàng
mới được phép ước ao, hy vo.ng. Nhưng c̣n một điểm
tối hậu, quyết định cả số mệnh cuộc t́nh của
chàng.?... Th́ đây, chàng đă bắt được tín hiệu "con
mắt có t́nh", ngầm cho phép tiến tới của nàng. Ôi !
thương biết mấy "con mắt có t́nh với ai" kia:
Chín thương cô ở một ḿnh
Mười thương con mắt có t́nh với aị
Ngay cả trường hợp có nàng chưa hề biết t́nh ư của
đối phương, nhưng trong cuộc gặp gỡ, một khi nàng đă
chịu ai rồi, đă nhắm ai rồi th́ liền biết lợi dụng
đôi mắt đẹp của ḿnh đẻ tấn công. Đôi mắt nhấp
nháy, lóng lánh, đong đưa chiếu vào mắt ai như mời gọi,
hứa hẹn...khiến đối phương như bị ma lực hớp hồn,
khó ḷng mà tránh khỏi cạm bẫy của t́nh trường:
Hoa thơm hoa ở trên cây
Con mắt em lúng liếng
Dạ anh say lừ đừ.
b. Y trang
Bên cạnh sắc đẹp về thể chất, y trang cũng giúp nàng
thêm phần lộng lẫỵ Trong bộ y phục của người phụ nữ
VN xưa, cái yếm che ngực lại được để ư hơn cả. Nó
được để lộ ra sau lớp áo cánh xẻ nách, có cổ th́a
mổ trễ xuống gần lũng ngực và tấm áo dài không gài
nút. Cả hai đều màu nhă, do đó, nàng thường cố t́nh
chọn màu yếm cho thật nổi:
Khi th́ yếm trắng tinh :
Hỡi cô yếm trắng ḷa ḷa
Yếm nhiễu, yếm vóc hay là trúc bâu
Hay là lụa bạch bên Tầu
Người cắt cũng khéo, người khâu cũng tàị
Khi th́ yếm đào :
Hỡi cô yếm đào lấy chú tôi chăng?
Khi lại yếm thắm. Và bao giờ nàng cũng thắt thêm chiếc
thắt lưng khác với màu yếm, nhưng thường là màu xanh
hoa lư cho tăng phần diêm dúa :
Hỡi cô yếm thắm, bao xanh
Có về Gia Định với anh th́ về.
Ngày xưa, người đàn bà bước chân ra khỏi cửa là phải
mặc áo dàịCác nàng mặc áo dài tứ thân (áo phía sau
nối suốt dọc sống kể là hai thân, áo phía trước có
hai vạt rời dài bằng nhau, không có nút gài mà buộc chéo
trước bụng rồi thả thơng xuống ), Nhiều nàng v́ phải
gánh gồng buôn bán, vai áo chóng rách; để khỏi phải bỏ
phí cả áo, người xưa nghĩ cách tiết kiệm, chỉ thay nửa
thân áo trên bằng loại vải có màu xẫm hoặc lạt hơn,
gọi là áo vá vai hay vá quàng :
Thương em thuở áo mới may
Bây giờ áo rách hai vai vá quàng.
Áo vá quàng v́ thêm màu sắc trông lại có duyên, nhiều
nàng bắt chước, trở thành thời trang :
Có chồng bớt áo thay vai
Bớt màu trang điểm kẻo trai nó lầm.
Nàng là gái hàng phố nên mặc áo năm thân, c̣n gọi là
áo năm tà. Nàng thường mặc để đi chơi hay khi phải
tiếp khách (vạt trước và vạt sau đều nối dọc ở giữa
thành mỗi vạt kể là hai thân, lại thêm một vạt con để
cài khuy) :
Vải nâu may áo, ḱa áo năm tà
Ai may cho cô ḿnh mặc
Xem hội cái đêm hôm rằm, rằm tháng giêng.
Nàng c̣n biết vấn khéo vành khăn, cố t́nh để lộ
đuôi tóc dài như đuôi gà ,vắt vẻo trên đầu, lại phất
phơ, đong đưa theo bước đi, trông rất gợi cảm. Lối bỏ
tóc đuôi gà này cũng đă tạo nên cái mốt một thời;
"Một thương tóc bỏ đuôi gà" là vậỵ
Trời lạnh, trên đầu nàng chít khăn, khăn chít khum khum,
ôm lấy khuôn mặt trẻ trung mơn mởn, khác nào như cánh
hoa sen :
Miệng cười như thể hoa ngâu
Cái khăn đội đầu như thể hoa sen.
Ra đường, nàng đội thêm chiếc nón xứ Nghệ, có nơi
c̣n gọi là nón ba tầm hay nón thượng quai thao, để làm
duyên hơn là để che mưa nắng; chẳng thế mà khi đi xem
hội ban đêm nàng cũng đội :
Chẻ tre đán nón - Ḱa nón ba tầm
Anh cho em đội xem hội cái đêm hôm rằm,
là rằm tháng giêng.
Đây là một thứ nón mặt tṛn, đường kính chừng 80cm,
có bờ cao chừng 5 hay 6cm, quai nón có tua thao dài, buông
thơng xuống hai bên :
Cái nón ba tầm, quai thao mỏ vịt bịt bạc là nón ba tầm
Để cho em đội qua rằm tháng giêng.
Nếu đi nhanh, hai tua thao sẽ quất vào mặt, nên khi đội
nón này, nàng bắt buộc phải từ tốn chậm bước, tạo
nên vẻ yểu điệu, dịu dàng. Khi gặp chàng trai nào có vẻ
theo sát tán tỉnh, nàng ngượng quá, vội nghiêng vành nón
là các chàng phải khốn đốn mới nh́n được mặt
người đẹp, mà cũng chỉ nh́n thoáng được thôị Như
thế, nón quai thao đă vô t́nh tạo thêm vẻ duyên dáng cho
phụ nữ, khiến nhiều chàng đă phải chặc lưỡi :
Ai làm cái nón có thao
Để cho anh thấy cô nào cũng xinh !
Tóm lại,quan niệm về dung nhan người đẹp xưa qua những
câu ca dao như vừa tŕnh bầy, chúng ta thấy không khác
ngày nay bao nhiêu.Tuy nhiên,thời đại này, người ta thich
răng trắng và chuộng những nàng có vóc dáng cao lớn
hơn. Đặc biệt về y trang, quả đă có nhiều đổi thaỵ
Nhưng tựu trung, thời nào người phụ nữ cũng thích
điểm trang và có ư ăn mặc diêm dúa đôi chút cho tôn
thêm cái nhan sắc của ḿnh.
nnn
- Bài thuyết tŕnh văn hóa ngày 14/1/1990 tại hội trường
40 Rue La Fontaine, Paris 16, do các hội đoàn: Á Pháp, Ái
Hữu Marie Curie, Ái Hữu Trưng Vương, Ái Hữu Gia Long Hải
Ngoại, làng VN và Trung tâm Văn Bút Âu Châu tổ chức nhân
ngày Quyên góp cho thuyền nhân VN.
- Sau đó được thực hiện lần thứ hai ngày 04/8/1991 tại
Hội trường Rosslyn Hyaat Arlington, Virginia Hoa Kỳ, do AH Gia
Long tổ chức với sự cộng tác của tiếng sáo Nguyễn
Đ́nh Nghĩạ
Tài liệu tham khảo :
Bảo Định Giang, Nguyễn Tấn Phát, T. Tấn Vĩnh, Bùi Mạnh
Nhị: Ca dao dân ca Nam bộ, nhà xb Thành phố HCM, 1986
Cao Thế Dung: Vị trí đích thực và giá trị cao quí của
phụ nữ VN
Đào Văn Hội, Phong tục miền Nam qua mấy vần thơ ca dao,
Xuân Thu xb tại Hoa Kỳ, 1985
Ngô Sĩ Liên, Đại Việt Sử Kư Toàn Thư, soạn thời Lê
Thánh Tôn
Ôn Như Nguyễn Văn Ngọc, Tục ngữ phong dao, Mặc Lâm xb
Saigon 1967
Trần Trọng Kim, VN Sử Lược, Bộ Giáo dục xb, Saigon 1971
Vũ Ngọc Phan, Tục ngữ, Ca dao, Dân ca VN (in lần thứ 8)
| 
