81- HÙM CHẲNG CÓ VÂY, CÓ CÁNH
Trời sinh Hùm chẳng có vây,
Hùm mà có cánh, Hùm bay lên trời.
Bài tương tự:
Trời chẳng cho Hùm có vây.
Hùm mà có được. Hùm bay lên trời.
Hùm được xem là chúa sơn lâm. sức lực và nanh vua áp đảo các
động vật Nhưng sự lợi hai ấy chỉ phát huy được khi Hùm Ở trên đất; .
c̣n trên cây. trên không. dưới nước th́ Hùm bất lực. Nhược điểm
của Hùm cũng chính là "đất sống" của muôn loài động vật khác.
Giả sử Hùm có vây. th́ cá phải hoảng sợ. có cánh, th́ chim phải
kinh hoàng.... và như vậy. nó không chỉ là chúa tể rừng xanh mà trở
thành chứa của muôn loài. Trời đă không để điều này xảy ra (bằng
cách không sinh vây. sinh cánh cho nó)'. Cho nên. rồng. một động
vật lớn. vừa chạy nhảy
được trên mặt đất. vừa bơi lội được Ở sông
hiển. vừa bay lượn được trên không: th́ chỉ là một con vật do người
tưởng tượng ra. nhằm thăng hoa những ước mô về sứ( vóc và quyền
lực của con người mà thôi.
Luật thừa trừ (nhân lên và ch́a ra. san sẻ (ho đềm của tạo hóa
định bày: hơn mặt này tức- phải kém mặt kia, và ngược lại. thua sút
bé này th́ nổi trội bề kia (bỉ sắc tư phong). Luật ấy đă để Hùm có
chỗ mạnh. chỗ yếu. cho con người gọi đó là hùm. Bài ca dao nhằm
thể hiện ư nghĩa triết lí này.
<a href="http://e-cadao.com/giaithich/cadaongungon5.htm#75">ĐỐT RƠM CẦU TRỜI</a>
82. Hươu TRÓT MĂC CHÀ
Hươu kia trót đă mắc chà,
Khi vào th́ dễ, khi ra hiểm nghèo.
Ghi theo CDDCNB: 492.
Hươu nhầm lẫn nên lở vướng chà (vật bằng chông gai, được
giăng mắc để bẫy thú). đang cố gắng t́m lối thoát. Việc thoát khỏi
cùng chà không dễ dàng như khi bước vào trong ấy.
Con người khi trót sa chân lỡ buốt vào một việc làm xấu. một tập
quán không tốt. th́ không dễ đàng thoát khỏi sự kềm tỏa của công việc
và thói xấu ha. Bởi mỗi thứ đều có "con đường riêng của nó. Như về
sự tấn công và kềm t9a của tật xấu. đă có người viết: "Tập quán xấu
ban đầu là khách qua đường, sau trở nên người bạn thân Ở chung nhà. và
kết cục biến thành một ông chủ nhà khó tính"(l)'
ai Sự khó khăn. vết vả của việc cai nghiện ma lúy. cũng cho ta thấy rơ
thêm về điều này.
vấn đề Ở đây, có lẽ là, cần ư thức rơ (và tự làm chủ bản thân) về
các việc làm của ta, tránh mắc phải những sai lầm đáng tiếc (về
đạo lí, về pháp luật,.~ Và mỗi khi "tay lở nhúng chàm" nhưng đă
được lương'tri (hoặc người khác) chỉ bảo cho lẽ phải, th́ cần cương
quyết sửa chữa, t́m lối trở về với cuộc sống lương thiện, minh
chính. Với những người ngoài cuộc, cũng cần hiểu l'tiên có khi đọa,
thánh có khi lầm, huống ǵ con người", để nâng đỡ, eứu vớt; không
nên có thành kiến với cái sai đă rũ bỏ của người.
ĐÓ là ngụ ư eủa bài ca dao.
<a href="http://e-cadao.com/giaithich/cadaongungon5.htm#61">ĐỐT RƠM CẦU TRỜI</a>
83. KHOE KHôN,
VÁC Glỏ THỦNG TRÔN Đl M̉
BỐ khoe bố khôn, con khoe con khôn;
Đang đêm vác giỏ thủng trôn đi ṃ.
Ghi theo CDTCM: 253.
BỐ con nhà nọ đều tự cho ḿnh là người khôn ngoan, hiểu biết;
vậy mà đi ṃ (bắt tôm, cá bằng tay không hoặc bằng nơm/c~ơm)
với cái giỏ (oi) thủng đáy.
Bóng đêm được viện ra nhằm tạo sự hợp lí cho câu chuyện. ~ . ~l.
muốn nêu là cả hai bố con đều ngây dại. Nếu bố khôn th́ đă chỉ ~ (
cho con, con ngoan hẳn đă giăi bày giúp bố; kiểu như hai chị e~
trong bài ca dao sau:
Chị d(ịi đă ~ó em khôn,
Lẽ nào mang giô thủng trôn đi ṃ.
[TNCD: lO]]~ Giá như hai bố con kia không khoe khôn, thl tiếng cười chê
củ~
bài ca dao chắc là không dành cho họ (v́ mỗi khl không coi ḿnh là
khôn, hay tự nhận là dại dột . kém cỏi th́ gặp lúc hành xử dại/kém
thật sự, sẽ dễ được tha thứ, cảm thông). Bài học đă rất rơ là: không
nên khoác lác. ba hoa về ḿnh.
<a href="http://e-cadao.com/giaithich/cadaongungon5.htm#61">ĐỐT RƠM CẦU TRỜI</a>
84. KHÔNG GẢ CON, BỊ ĐỐT NHÀ
-Bà già, ơi hỡi bà già !
Có con không gả, đốt nhà hôm nay".
Đốt nhà th́ mặc cha bay,
Con đâu mà gả cho mày, thằng kia?".
Đốt cháy đến nong, đến nia,
Cháy đến bục thóc, bà ch́a con ra!
Ghi theo NASL ll: 10a và CDTCM: 195.
Chàng trai nọ phải ḷng một cô gái, nhưng không được người mẹ
già của cô đồng ư. Chàng ta giận dữ và đi đến quyết định dọa đết
nhà bà. Thử h́nh dung, chàng cầm mồi lửa, đứng cạnh mái tranh và
la lớn lên: "Bà ơi, hăy nghĩ lại đi, nếu vẫn ngoan cố không gả con
gái cho tôi, tôi sẽ đốt ". Bà nọ vẫn cương quyết, trịch thượng như
mọi lần: "Mặc cha bay, eó giỏl th́ cứ đếtt Con đâu mà gả cho mày,
hả thằng kia . " . ~lul chàng châm lửa. Ngọn lửa lan ra, cháy đến
nong, đến nia,... Và cái bục thóc sắp bị thiêu hủy Bà hoảng sợ, đem
con gái ra: Thôi, nó đây ! ".
Cách diễn xuôi như vậy đă bỏ qua cái hay của lời thơ. Như lối
dùng từ ngữ "cha bay", "mày", "thằng kia" để
chỉ chàng trai, rất
135
hợp với kiểu nói năng của một bà già, vớí một cậu con trai mà bà
cho là không xứng đáng để làm rể ḿnh. Như từ ~cb́a" tđưa nhanh
ra lrư~c cái ḿnh cất sẵn tr(:)ng ngườỉ). dùng rất đắt Ở ḍng cuối.
Ngon lửa đết nhà kia mà bốc lên thật, th́ chàng trai là một kẻ
hung bạo, một tên tội pham, khó t́m được sự đồng cảm Ở mọi
ngườt; và việc bà nọ không gả con cho anh ta là phải.
Nhưng có thể hiểu, đây chỉ là ngọn lửa tượng trưng~ nó thể hiện
khát vọng san bằng trở lự( (ở phía thân nhân người yêu), để được
yêu (bằng con đường hôn nhân) của chàng trai. được biểu hiện trong
ca dao. C̣n trên thực tiễn cuộc sống, ngọn lừa kia biến hóa vào các
thủ đọạn đen tối, có lúc rất xảo quyệt, nhằm mục đích lấy được
người ḿnh ham muốn (như vậy li tán, chết chóc, khánh kiệt tài
sản....).
Bà́ ca dao nhằm nhắc nhở cho những ai có con gái sắp đến tuổi
lấy chồng, không nên bắc bậc kiêu ḱ, để eon gái có được chồng tốt
mà vẫn không gây mếch ḷng với những đám mà ḿnh không vừa ư,
tránh được những phiền toái rất dễ xảy ra.
<a href="http://e-cadao.com/giaithich/cadaongungon5.htm#61">ĐỐT RƠM CẦU TRỜI</a>
85- KlếN LEO CÀNH CỘC
Con Kiến mà leo cành đa,
Leo phải cành cộc, 1eo ra leo vào;
Con Kiến mà leo cành đào,
Leo phái eành cộc, leo vào leo ra.
Ghi theo HT: 286, NASL lV: 46a (sách này ghi "cành chót" thay v́
"cành cộc"). Các sách CD~Đ: 41, TCDG: 64, TNPD ll: 29, VNPi ll: 114,
136
vNP7~ 520, TCB.D' l': 320, TCEđư lV. 336 có chép bài' tương tự (riêng
các
sách TNPD, TCBD 1 và TCBD lV ghl ~cânh cocN thay v́ ~cành cộc").:
Cá l~ Kiến mày đậ u cà n h đà o~
Le Ơ ọhả ĩ cà n h. cộ c, le o và Ơ le o ra ~
Cá 1. Klến măy đậ u cà nh đa ,
Leo ~hải cành cộc, lao ra leo vàơ~
"Cộc là ngắn, cụt. ~cọc" là c̣i cọc. không phát triển b́nh
thường, cũ.ng có nét ngh~a của ~cộc~ ~eo ra leo vào", ~lco ~ào lco
r~ thể hiện sự lúng ttíng, không có lốl thoát.
Con Kiến (cái Kiến) cũng được đùng tương tự ~con bống", ~con
c̣~ Ià những biểu tượng chỉ con người (là người nông dân xưa).
Nên hành đông ~đậư~ ~leo~ của Kiến có thể hicu là việc hy chồng
gửi phận của người phụ nữ, và gặp phải ~cành cộc" tlr( vấp nơi
không thuận, không tốt như mong muốn; nhưng cũng có thể hiểu là
cảnh sa chân lở bước vào chốn chẳng lành Ở tất cả các lĩnh vực hoạt
động của con người nói chung.
Lời ngụ: l~ Khi sa vào cảnh ngộ éo le, con người thường lúng
túng, luẩn quẩn; một sự giải thoát trong trường hợp này là .cần thiết
để tránh điều bất hạnh; và 2. Cần chọn k~ nơi ḿnh sẽ kết hôn, làm
việc, cư trú, ... để khỏi gặp bế tắc.
86. LÀM SĂI GIỮ CHÙA
Yên thân làm săi giữ chùa,
Tụng kinh niệm phật, oản thừa săi xơi.
Bụt lành, đừng hạ xuống chơi,
Chùa không có bụt, săi thời cũng đi.
1 37
<a href="http://e-cadao.com/giaithich/cadaongungon5.htm#61">ĐỐT RƠM CẦU TRỜI</a>
