<a href="http://e-cadao.com/giaithich/cadaongungon5.htm#42">CON CÓC LÀ CẬU ÔNG TRỜI Hay CẬU CỦA THẦY NHO?</a>

43. CON CỘC LẤY THẰNG QUÈ

Con Cộc mà lấy thằng Què,
Nấu cơm chẳng chín, nấu chè chẳng sôi.
Têm trầu thì têm lại vôi,
Bửa cau long hạt, Cóc ơi là Què

Ghì theo CDNT: 310. Một bản khác của sách này chép hai dòng cuối là:

Đi chợ thì quên mua vôi,
Mua cau thiếu hạt, mua nồi thiếu vung

Cộc (cụt) gặp Què đúng là "nồi méo úp vung méo" Nhưng có lẽ dân gian không có ý cười cợt trên thương tật của người khác, mà chỉ dùng tên gọi (Cộc Què) nhằm biểu trưng cho sự không hoàn thiện. đặc điểm bệnh hoạn trong tính cách. năng lực của nhân vật.

Sự không bình thường này thể hiện qua việc nếu hướng, têm trầu, bổ cau (và mua sắm ở chợ) hết sức vụng dại lỗi lầm. Những việc làm trên có thể nói là do Cộc gây ra. vì đó là công việc thường ngày của phụ nữ.  Nhưng bài ca dao chẳng những không chỉ định điều này, mà còn có ý ghép chung là lỗi của cả hai (ra nhất là quá lời than cộc ơi là Què?" Ở cuối bài); vả lại, ở những người què quặt kiểu này, việc phân định rạch ròi giữa công việc và giới tính, có lẽ cũng không nên đặt ra. Nghĩa là, đôi vợ chồng Cộc và Què đều vụng về, ngây dại, chẳng làm nên trò trống gì.

Đây là một "tế bào xã hội" không lành manh. nhưng không thuộc diện bất lương. Họ có thể theo kịp moi người mọi gia đình khác nếu được những người chung quanh quan tâm chỉ vẽ.

Bài ca dao là lời nhắc nhở cho những cặp vợ chồng trẻ, và cũng là lời cảnh tỉnh cho những ai hồ đồ, vun vén cho những người không nên kết hôn lại thành một gia đình.

<a href="http://e-cadao.com/giaithich/cadaongungon5.htm#43">CON CỘC LẤY THẰNG QUÈ</a>

89

44. CON CUỐC ĐEN
(HAY CÂU CHUYỆN NÀNG DÂU VÀ BÀ MẸ CHỒNG)

Cái Cuốc là cái Cuốc Đen
Đôi vợ chồng trẻ đốt đèn an cơm.
Ăn hết, xới xới đơm đơm,
Ăn cho sạch sẽ lấy rơm mà chùi.
Chồng giận chồng đánh ba dùi,
Mẹ chồng chẳng chữa, lại xui đánh què:
"Đánh cho què quặt chân tay,
Hễ nó có khóc, thời mày bỏ tro!"
Bao giờ mẹ chồng ốm ho
Nàng dâu lấy thuốc đem cho mẹ chồng
Lấy những lông cú lông cáo, lông công,
Lấy cà độc dược, cùng lông con mèo.

Ghi theo NASL II: 23a.
Bốn dòng đầu kể về "đôi vợ chồng trẻ đốt đèn ăn cơm", vẽ nên cảnh sống ấm cúng, hạnh phúc. Riêng dòng thứ nhất mang tính giới thuyết về điều sắp được nói ra, đó là câu chuyện về cái Cuốc (loài chim nhỏ, sống ở bờ bụi, lủi rất nhanh; một biểu tượng chỉ người nông dân lớp dưới), lại là Cái Cuốc Đen ("đen" ở đây có một phần nét nghĩa như đen" trong "dân đen", "vận đen", "con tốt đen", "gặp hồi đen".

Bốn dòng tiếp theo là một cơn giận của người chồng, cái giận không có gì khó hiểu với những người "ăn sạch như chùi". Việc đánh vợ của người chồng đã phá tan cảnh êm ấm. Người mẹ nhảy vào cuộc, thay vì dàn hòa, bà lai xúi con trai "đánh cho què quặt chân tay" nàng dâu; hơn thế nữa, bà còn bày cách bỏ tro vào mồm để không thể kêu la (có lẽ bà sợ mang tai tiếng với xóm giềng).

Bốn dòng cuối là cơ hội "rửa hận" của nàng dâu khi mẹ chồng "ốm ho". Cà độc dược là một vị thuốc chữa ho, hen cùng một số bệnh khác) nhưng rất độc (thuốc độc bảng A). Cà độc dược trong tay người pha chế là nàng dâu, dùng kèm với những lông cú lông cáo) lông công, lông mèo để chữa bệnh ho cho mẹ chồng, thì bệnh nhân e chỉ còn đường xuống đất !

Cách trả thù của nàng dâu với mẹ chồng như vậy, xét về mức độ, còn tàn nhẫn hơn nhiều so với việc xúi đánh què và bỏ tro vào miệng, xét trong mối quan hệ gia đình, là phạm tội bất hiếu, còn xét Ở phạm vi xã bội thì mắc tội giết người. Nhưng bài ca dao đã không để điều này xảy ra trên thực tế, mà chỉ giả định như vậy ở thì tương lai (bằng cách dùng bao giờ ở đầu lời kể), nhằm răn đe những hành động, những cách cư xử không được thân ái, thậm chí còn khắc nghiệt.vốn khá phổ biến của mẹ chồng với nàng dâu; vì lắm lúc họ quên một điều rất cơ bản là số phận người con trai, cả cháu nội cùng tài sản của chúng, và cả thân phận của họ lúc già yếu, không thể đoán chắc là nằm ngoài sự chi phối, quyết định của nàng dâu hiện đang răm rắp làm theo lời họ.
Đó là ngụ ý của bài ca dao.

<a href="http://e-cadao.com/giaithich/cadaongungon5.htm#44">CON CUỐC ĐEN</a>

45. CON GÁI ĐÒI CHỒNG

Con gái mười bảy mười ba,
Đêm nằm với mẹ thiết tha đòi chồng.
Mẹ đặp một. cái nơi mông:
-"Không nằm mà ngủ, chồng chồng chi mi!".
-"Ranh càng nó bắt mẹ đi,
Khi xưa mẹ nhỏ, cũng thì như con!".

Ghi theo DCBTT: 289. Sách TCBD l: 131, chép hai dòng đầu làm thành bài riêng (sách này ghi "khóc la" thay vì "thiết tha", Ở âm tiết 5,6 dòng hai).

Con gái ở độ tuổi 13-17 đã dậy thì, cơ thể phát triển nhanh, đặc biệt là các bộ phận liên quan đến vai trò làm mẹ sau này. Cùng với tục tảo hôn ngày trước (tục này chuẩn bị tâm lí sẵn sàng kết hôn cho các cô), sự biến chuyển sinh lí ấy. Ở nhiều người đủ mạnh để thiết tha đòi chồng".

Nhưng cách đòi chồng ở bài ca dao có lẽ là một hình thức nói quá phóng đại lên, để vừa phản ánh một vấn đề tế nhị, hiếm khi được cha mẹ và con cái cùng nói rõ ra, để phòng ngừa chuyện ái ân vụng trộm trong lứa tuổi này (là điều không thể không quan tâm đối với bậc làm cha mẹ); đồng thời, để cười cột, phê phán việc "thiết tha"/"khóc la" đòi có chồng ngay ở phía các cô gái trẻ.

<a href="http://e-cadao.com/giaithich/cadaongungon5.htm#45">CON GÁI ĐÒI CHỒNG</a>

46. CON NGƯỜI VÀ MÈO, KỄNH

Mèo tha miếng thịt thì đòi,
Kễnh tha con lợn, mắt coi trừng trừng.

Ghi theo TCBD l: 411, TNPD l? 200, VNPI II: 33. Các sách NASL IV: 46a, LHCD: 34a và HHĐN: ~58 cũng có chép bài ca dao này với vài khác biệt nhỏ. Các sách TNPD l: 200, VNPI II: 33 có chép bài tương tự:
92

Mèo tha miếng tha xôn xao,
Kễnh tha con lợn thì nào thấy chi.

Sách NASL IV: 49a cũng chép bài tương tự khác:

Hùm tha con lợn không sao,
Mèo tha miếng thịt, giễu vào giễu ra.

"Miếng thịt" thì giá trị không đáng kể so với con lợn (cả một khối thịt). Vậy mà khi bị cướp đoạt, con người lại tìm cách thu hồi miếng thịt (có lúc lấy cớ từ đó để xỏ xiên, chế nhạo nhau), còn con lợn bị mất mà chỉ trơ mắt nhìn, không nói năng, hành động gì. Điều bất thường này ở con người có nguyên nhân từ kẻ cướp đoạt. Mỗi khi kẻ cướp yếu (như Mèo), thì tỏ ra giận dữ, quyết không bỏ qua; còn mỗi khi kẻ cướp mạnh (như Kễnh (Hùng), thì khoanh tay rụt cổ.

Con người có thiên hướng bức hiếp kẻ yếu và chịu khuất phục trước kẻ mạnh. Chuyện tên ăn cắp một cái móc (đai lòng) thì bị tử hình, trong lúc kẻ ăn cấp một nước thì thành vua (Trang Tử - Nam Hoa kinh) không hiếm xảy ra. Kẻ ăn cắp nước thành vua không ai dám dụng đến, vì y có sức mạnh. Lời ngụ của bài ca dao xuất phát từ ý này, tức "uốn nắn" cái thiên hướng kia, để có được những suy nghĩ và hành động thỏa đáng hơn.

<a href="http://e-cadao.com/giaithich/cadaongungon5.htm#46">CON NGƯỜI VÀ MÈO, KỄNH</a>

47. CÒNG VÀ GIÓ

Còng nằm kẹt lá Còng co,
Gió lay Còng thụt, gió lò Còng lên.

Ghi theo CDDCNB: 485.
Còng là một loài cua nhỏ sống ở ven biển, có cuống mắt dài.Còng nằm co ở kẹt lá, đợi xem ảnh hưởng, tác động của gió và có hành động thích ứng: "gió lay, Còng thụt; gió lò, Còng lên".

Có lẽ, dưới cái nhìn của Còng, có hai loại gió, và nó cũng có hai loại hành động phù hợp với hai loại gió này. Nói khác đi, Còng đã sống thích nghi với quá trình đổi thay của gió.

Phát hiện quy luật của tự nhiên và tổ chức cuộc sống phù hợp với nó, là điều có ý nghĩa sống còn của giới động vật, mà con người cũng không thể xem nhẹ. Đó là ngụ ý của bài ca dao.

<a href="http://e-cadao.com/giaithich/cadaongungon5.htm#47">CÒNG VÀ GIÓ</a>

48. CÔNG ĂN LẪN VỚI GÀ

Con Công ăn lẫn với Gà,
Rồng kia Rắn nọ, coi đà sao nên.

Ghi theo HHĐN: 224.

Công đẹp lộng lẫy, giỏi múa, thuộc hàng sang trọng; Rồng đứng đầu tư linh, là một động vật tưởng tượng, có phép thuật phi phàm. Công sống chung với Dà, Rồng sống cùng với Rắn, thật chẳng xứng hợp chút nào.

Ca dao còn có bài:
Dao vàng cắt cuống cà thâm
Tiếc hòn son phụng đem ngâm ao bèo.

Quả cà bị hư thối, cái ao bèo (hàm ý tầm thường và bẩn) không phải là chỗ xứng hợp để con dao vàng, hòn son phụng có quan hệ gần gũi, đụng chạm (tắt, ngâm); cũng nói lên ý tương tự

(1) hoặc như bài:
Vàng đâu đổ lẫn với than,
Nhăn răng méo miệng lại toan xôi vò. [NASL Ill~ 12a]

Trong một thời điểm, điều kiện nhất định, những sự vật được phân biệt nhau bởi cao-thấp, sang hèn, quý-tiên; yêu cầu tương xứng trở nên quan trọng, đặc biệt là với những sự vật cùng chủng loại (như Công Gà ; Rồng-rắn). Nếu có một sự kết hợp không tương xứng, thì thật đáng tiếc.

Con người trong quan hệ hôn nhân, việc làm và các hoạt động chung cùng khác, không thể không quan tâm đến diện vừa nói. Đó là ngụ ý của bài ca dao.

<a href="http://e-cadao.com/giaithich/cadaongungon5.htm#48">CÔNG ĂN LẪN VỚI GÀ</a>

49. CƠM RAU, CƠM GÀ

Bát cơm rau bát, rau sam
Yêu nhau chẳng nỡ thở than nửa lời.
Cơm gà, cá gỏi bời bời,
Ghét nhau mả tổ cuốc cời nhau lên.

Ghi theo CDTH: 81.

Bài ca dao gồm hai phần, mỗi phần hai dòng: hai dòng đầu miêu tả việc ăn cơm rau (rau mọc hoang, không được như rau muống, rau cải), tuy dở nhưng chẳng nỡ thở than nửa lời", vì yêu nhau; hai dòng cuối miêu tả việc ăn cơm gà, cá gỏi" đầy mâm, tuy ngon nhưng chửi rủa qua lại nặng lời ("mả tổ cuốc cời"). vì ghét nhau

Bữa cơm phản ánh mức sống, yêu ghét phản ánh quan hệ giữa người với người. Cùng ăn và cùng thể hiện yêu ghét, thì nhân vật rõ là người cùng một gia đình, thường là vợ chồng. Khi vợ chồng (cha con, anh em) yêu thương nhau thì dù bần cùng gian khổ, vẫn đồng lao cộng khổ, thuận thảo mọi bề; còn khì ghét nhau, thì dù được hường giàu sang quyền quý. vẫn báng bổ, bài xích nhau.

Cho nên, hạnh phúc chung cùng với tình yêu thương, và chỉ là bạn đồng hành với sự giàu sang hay nghèo khó. mỗi khi sự giàu sang hay nghèo khó ấy đi cùng đường với nó. Có thể coi, đó là ngụ ý của bài ca dao.

<a href="http://e-cadao.com/giaithich/cadaongungon5.htm#49">CƠM RAU, CƠM GÀ</a>

50. CÚ, QUẠ KHÔNG BIẾT PHẬN

Cú mà biết phận Cú hôi,
Cú đâu lại dám đến ngồi cùng Tiên.
Quạ mà biết phận Quạ đen,
Quạ đâu lại đám mon men cùng Cò.

Ghi theo HPV2: 320. Riêng hai đòng cuối, các sách TNPDI: 248, HHĐN: 260 và TCBD l: 517 chép thành bài độc lập. Trong lúc đó, sách CDDCNB: 485 có bài mang nội dung liên quan:

Con Quạ ăn dưa bắt con Cò phơi nắng,
Nghĩ chuyện đời, con Cò trắng con Quạ đen;
Con Quạ mà biết mình đen,
Nó đâu có dám mon men với Cò.

Có thể tách bài ca dao làm hai phần, phần của nhân vật Cú và phần của nhân vật Quạ. Mỗi phần trở thành một văn bản hoàn chỉnh. Lúc này, ta có được hai bài ca dao đồng nghĩa: nếu A mà biết được thân phận của mình là hoàn toàn không tương xứng với B, thì A không bao giờ dám đánh bạn cùng B. Nhưng việc kết hợp chừng lại như vậy, ý nghĩa vừa nêu có vẻ như được nhấn mạnh hơn.

"Hôi" là đặc điểm của Cú, "đen" là đặc điểm của Quạ. Những đặc điểm này nổi trội, trừ chúng ra, ai cũng nhận thấy. Với Tiên Cò, bài ca dao không nêu một cách tường minh, người đọc cũng dựa vào thực tiễn hoặc thế nghịch đảo của mẫu câu đã nói, để hiểu được Tiên thì đẹp đẽ, thanh khiết, Cò thì trắng. So sánh ở mức đối lập cực điểm như vậy, nhằm nêu bật việc không tự biết phận mình của Cú và Quạ.
Ý nghĩa như vậy đã rõ: Con người thường khó nhận ra khuyết điểm của bản thân, nên dễ đem cái sở đoản của mình đánh đồng với cái sở trường của người; do vậy, cần tự biết mình

<a href="http://e-cadao.com/giaithich/cadaongungon5.htm#50">CÚ, QUẠ KHÔNG BIẾT PHẬN</a>