Năm canh thở vắn than dài
Gieo mình xuống sạp lại ngồi lên muị
Nhìn sông chỉ thấy sông dài
Nhìn non non ngất, trông người mù tăm.
Năm con ngựa bạch sang sông
Năm gian nhà ngói đèn trong đèn ngoàị
Đèn yêu ai mà đèn chẳng tắt
Ta yêu mình nước mắt nhỏ rạ
Quê Hương, Địa Danh,Thiên Nhiên, Cưới Hỏi, Thách Cưới,
Năm chục quan tiền
Xây vòng trái bưởi
Con heo bỏ cũi mang đi
Tấm lụa An Thái em bận chơi cho mát
Lụa Kiểng Hàng , em bận lót mồ hôi
Nón Phủ Trung , anh chạy đồi mồi
Gấm Nước Mặn chạy bông hoa cúc
Tiền thời cho chẵn một trăm
Bạc thời năm nén, vàng ròng mười đôi
Lụa năm bảy gọn anh ơi
Nhiễu thêm một gọn thì tôi mới về
Năm nay em đã lên ba,
Em dừng quấy khóc mẹ cha lo phiền
Chị ru em ngủ cho yên
Mai sau em lớn bút nghiên học hành
Mẹ cha công đức sinh thành
Cho cái ăn học thông minh hơn người.
Năm nay kinh tế
Không tiền đóng thuế
Lính bắt, lính còng
Vợ con khóc ròng
Mấy ông thiệt tệ
Tháng này thuế vụ không lo
Cơm ăn không no
Tiền đâu mà đóng
(Vè chống thuế)
Năm nay niên hiệu Duy Tân
Mùa màng thơ thới con dân thủ thường
Mấy năm qua ăn những gạo lương 4
Đậu nành bắp sắn tứ phương đặng nhờ
Nghĩ thương dưới nước rồi lại lên bờ
Kẻ ăn vay người ăn mượn cũng nhờ bà con
Tháng ba ăn những ngọn rau lang non
Đậu nành bắp sắn đà bao năm rày
Tiếng đồn ông Tây qua đo đạc địa đồ
Làng trên xã dưới treo bồ ngọn cây
Đổi chữ Nho lại học chữ Tây
Lập trường quốc ngữ dẹp thầy chữ ta
Mười lăm cho chí đến những ông già
Cơm thời ruột tượng xuống tòa đổi ban
Hào mục cho chí viên quan
Đội đơn vô lại các làng xin xâu
Chiều chiều ông sứ ổng lại lắc đầu
Dân bay thủng thẳng để lên chùa Cầu hãy hay
Công ích tao giảm ba ngày
Bạc hai đồng sáu xin rày không ra
Dân bay là dân có cha
Làm chi lên tỉnh xuống nha mà nằm
Cúi đầu mà lạy quan trên
Có giết chịu chết chứ còn chi đâu
Ba chú chết tại sở xâu
Mười sáu phủ huyện thảy đầu phục khăn
Các làng các xã đi liễn tế văn
Hào lại trong tổng lập lăng mà thờ
Việc này là việc bao cơ
Ba chú Hòa Hiệp cùng chờ quan ta
Dân ta thảm thiết xin giảm thuế cho đàn bà
Kẻ vô đàm đạo người ra tảo tần
Mấy năm trên xin giảm thuế thân
Bạc hai đồng sáu chín mươi phân nhờ cho dân con.
Năm nay đời khổ bạc cho vay cắt cổ
Anh hỏi nhiều chỗ không tiền
Em về thưa lại phụ mẫu cho liền
Có thương con rể thì đừng đòi chi
Để con rể vào làm một mùa khô mùa nước
Không bằng thì ắt hai đứa mình đã chia xa rồi
Trời ơi duyên sao lận đận đứng ngồi không yên.
Năm ngoái anh còn kha khá,
Năm nay anh nghèo quá nên đội lá bung vành,
Hỏi cô công cấy bìa xanh,
Có tiền dư cho anh mượn mua chiếc nón lành đội làm duyên.
Năm ngoái anh lên ngọn sông Ngâu,
Dầm sương dãi nắng chẳng tìm đâu bằng nàng.
Năm nay anh về lắm bạc, nhiều vàng.
Để anh sắm sửa thời nàng lấy anh.
Lấy anh, anh sắm sửa cho.
Sắm ăn, sắm mặc, sắm cho chơi bời.
Khuyên em có bấy nhiêu lời
Thủy chung như nhất là người phải nghe
Mùa đông lụa lụa the the
Mùa hè bán bạc hoa xòe sắm khăn
Sắm gối thì phải sắm chăn
Sắm gương sắm lược sắm ngăn đựng trầu
Sắm cho em đôi lược chải đầu
Cái ống đựng sắp vuốt đầu cho xinh
Năm ngoái anh mới sang Tây
Đồn rằng buôn bán năm nay phát tài.
Lòng anh muốn lấy vợ hai,
Rằng: "Nhà có thuận, nay mai nó về?
Rồi ra một quán đôi quê,
Tôi muốn nó về làm bạn sớm hôm.
Trước là sinh tử sinh tôn,
Sau nữa thờ phụng công môn ông bà.
Trước con nhà sau ra con nó,
Xin nhà rồi chớ có ghen tuông.
Chợ rộng thì làm gái buôn,
Sông rộng lắm nước trong nguồn chảy ra.
Lòng anh ăn ở thật thà,
Coi nó mười tám, coi nhà hai mươi;
Lòng anh chàng có như người,
Có mới nới cũ, tội trời ai mang;
Lòng anh ăn ở bằng ngang,
Nó giàu bằng mấy cũng nàng thứ hai".
- "Thôi thôi, tôi biết anh rồi,
Bụng anh nông nổi giếng khơi không bằng!
Bây giờ anh khéo khôn ngoan,
Sau anh tư túi, tôi làm chi anh?
Anh mà bắt chước Thúc Sinh,
Thì anh đừng trách vợ mình Hoạn Thư!"
Năm ngoái em trắng như vôi
Năm nay em đen tựa như lọ nồi là sao?
- Người em đen vì than vì nắng
Nhưng bụng em trắng vì uống nước trong
Anh ơi muốn chọn má hồng
Chớ nề than bụi mà lòng đơn sai.
Năm ngoái em trồng khoai lang có dây không củ,
Năm nay em trồng khoai lũ có củ quên đào,
Em gặp anh đây quên hỏi, quên chào,
Anh có thương đừng trách, trách thời đừng thương.
Năm ngoái lên ngọn sông ngâu
Dầm sương dãi nắng chẳng tìm đâu bằng nàng
Năm nay anh về, lắm bạc nhiều vàng
Để anh sắm sửa thời nàng lấy anh
Lấy anh, anh sắm sửa cho
Sắm ăn, sắm mặc, sắm cho chơi bời
Khuyên em có bấy nhiêu lời
thủy chung như nhất là người phải nghe
Mùa đông lụa lụa the the
Mùa hè bán bạc hoa xoè sắm khăn
Sắm gối thì phải sắm chăn
Sắm gương, sắm lược, sắm ngăn đựng trầu
Sắm cho em đôi lược chải đầu
Cái ống đựng sáp, vuốt đầu cho xinh
Năm quan tiền tốt bó mo
Làm tờ ký chỉ, chị cho chuộc chồng
Măng non nấu với gà đồng
Chơi nhau một trận xem chồng về ai ?
Già gan cướp được chồng người
Non gan hết vía rụng rời chân tay !
Năm tiền một quả đậu xanh
Một cân đường cát đưa anh xuống tàu
lại nguyệt hoa
Tàu về có thuở tàu qua
Xin em ở lại nguyệt hoa thì đừng.
Xin em ở lại nguyệt hoa thì đừng.
Năm voi anh đúc năm chuông
Năm cô anh đóng năm giường bình phong
Còn một cô bé chửa chồng
Lại đây anh kén cho bằng lòng cô
Một là ông Cống, ông Đồ
Hai là ông Bát, ông Đô cũng vừa
Giả tên bà Nguyệt, ông Tơ
Sớm đi cầu Thước, tối mơ mộng Hùng
Rồi ra, cửa lại treo cung
Để cho cô đẻ, cô bồng cô ru
Ru rằng: con bú, con nô
Con lẫy, con bò, con chững, con đi
Ngày sau con lớn kịp thì,
Con học, con viết, con thi cùng người (*)
Năm Đinh Tỵ mười ba tháng bảy
Nước Nam mình phút dậy can qua
Thái Nguyên nay có một tòa
Khố xanh, khố đỏ được ba trăm người
Cũng chí toan chọc trời khuấy nước
Ông Đội ra đi trước cầm binh
Rủ nhau lập tiểu triều đình
Những là cai đội khố xanh bằng lòng
Duy phó quản bất tòng quân lệnh
Hóa cho nên hủy mệnh xót xa
Sai người mở cửa nhà pha
Đem tù ra điểm được là bao nhiêu?
Truyền tù nhân cứ theo quân lệnh
Chớ thị thường uổng mệnh như chơi
Rồi ra làm lễ tế trời
Cờ đề “Phục Quốc” tài bồi Nam bang
Phong tám tướng quyền đương quân chính
Tù ba trăm với lính ba trăm
Đều cùng phát súng cho cầm
Vai thì vác súng, lưng khuân đủ đồ
Đường tỉnh Thái kì khu chật vật
Các đường dây thép chặt ngay
Bấy giờ chủ tướng ra tay
Chọn đường mai phục, định ngày giao công
Kí dây thép lòng không theo phụ
Nối dây vào đường cũ đánh đi
Đánh về Hà Nội một khi
Trình rằng có giặc ở thì Thái Nguyên
Tòa thống sứ, toàn quyền hội nghị
Lại có lời phủ dụ ra cho
Bây giờ nhà nước sẽ lo
Sang nhà ông sáu nhỏ to sự tình
Tỉnh Thái Nguyên loạn binh quấy rối
Một đám tù, cai đội khố xanh
Vậy nên ông Sáu biết tình
Giấy tư sang tỉnh Bắc Ninh tức thì
Truyền ngũ tỉnh nơi nào cũng vậy
Lính Đáp Cầu phải dậy tiên phong
Lính Tây, khố đỏ hội đồng
Mang quân lên đóng đồn ông Chủ điền
Ngày mười sáu tiến lên giáp trận
Lính Tây đà tử trận trăm ba
Bấy giờ khố đỏ tiếp qua
Súng trường, trái phá, bắn hòa liên thanh
Xông lên thành khố xanh bỏ chạy
Kéo quân vào đóng tại đình trung
Ngoài thời trái phá đùng đùng
Khi vào đến tỉnh sạch không còn gì
Quân ông Đội liền đi lên núi
Đào hầm sâu làm chỗ lánh thân
Nửa đêm quân kéo đi dần
Qua vùng Tam Đảo về gần Vĩnh An
Mang quân thẳng hướng chợ Vàng
Đến làng Hoàng Xá rẽ ngang quân vào
Xã đoàn không biết nghĩ sao
Sai tuần ra hỏi quân nào đóng đây?
Tân quân mới nói khi nay
Các quan đi khôi phục ngày rày nước Nam
Truyền cho dân cứ ăn làm
Các quan đi mở nước không can cớ gì
Xã đoàn lòng vẫn hồ nghi
Tay cầm cái quắm đứng thì giờ lâu
Ông Đội truyền ra chặt đầu
Nếu không biết phép pheng đầu một khi!
Ông Đội sai quân tức thì
Mổ bò giết lợn kịp kì cơm ăn
Truyền đòi các cụ trong dân
Cho báo có giặc tân quân đóng làng
Việt Trì Tây mới kéo sang
Súng ống xe ngựa chật đường kéo đi
Đến ga Hướng Lại gặp thì
Quân Tây đến đó định kỳ nghỉ ngơi
Xe cộ tiếp vận tới nơi
Quân Tây đi trẩy ngất trời ghê thay!
Bài binh lập trận bủa vây
Thổi kèn, súng bắn đạn bay vào làng
Đi đùng như thể ngô rang
Bắn như cuội rải cản đường quân đi
Trời cao còn có thánh tri
Gió mưa kéo đến Tây thì thôi ngay
Đến hai mươi, tin này đã báo
Ông Đội kéo về đóng đạo Giang Tiên
Đêm nghe súng nổ vang rền
Lính thua, lính phải băng miền Tuyên Quang
Xuyên qua đèo Khế, đèo Giàng
Lính thua, lính lại kéo sang Hoàng Đàm
Bên Tây có ông ba xồm
Cho mày đi trước, mày nom beng đầu
Ông ba bắn chẳng trúng đầu
Ông Đội bắn một phát vỡ đầu quan ba
Ngày nổi dậy can qua xối động
Muốn hoàn công trời chẳng cho làm
Sau quân ông Đội phải tan
Quân thua, quân phải kéo sang bên Tàu
Sau chờ nấn ná ít lâu
Nuôi quân dưỡng tướng mưu cầu chuyện sau…
((Vè Đội Cấn)
