Chương XII

Buôn Bán

 

Bán buôn thúng lủng tràn hư,

Mãn mùa tính lại không đủ đồng nào.

 

Bìm bịp kêu nước lớn anh ơi,

Buôn bán chừng lời chèo chống mỏi mê.

 

Dùng lòng đem lụa bán cho,

Có chê lụa mỏng thì đó thước già.

 

Chương XIII

Giàu Nghèo

 

Cám thương con dế ở hang,

Nắng mưa chàng ngại, cơ hàn quản bao.

 

Cây khô tưới nước cũng khô,

Vận nghèo đi đến xứ mô cũng nghèo.

 

Cha chài mẹ lưới con câu,

Sông Ngô bể Sở biết đâu là nhà.

 

210.

Chí công thương kẻ mồ côi,

Như bèo cạn nước biết trôi ngả nào.

 

Chim nhàn xớt cá lên khơi,

Phút đâu trận gió rã rời điểu ngư.

 

 Chìm quyên nó đậu bụi riềng,

Dẫu bà con ruột không tiền cũng xa.

 

Chim quyên xuống đất ăn trùn,

Anh hùng lỡ vận lên rừng đốt than.

 

Chó đâu chó sủa lỗ không,

Chẳng cha ăn trộm cũng ông ăn mày.

 

Chớ nghe lời phỉnh tiếng phờ,

Thò tay vào lờ mắc kẹt cái hom.

 

Có công sống mấy nghìn năm,

Thử xem thửa ruộng mấy trăm người cày.

 

Cỡi ngựa thì phải thắng kiều,

Gẫm thân con ngựa nhiều điều đắng cay.

 

Con vua thì được làm vua,

Con sãi nhà chùa thì quét lá đa.

 

Của Tàu (tà) thì đổ âm ti,

Mấy đời đĩ điếm làm chi cho giàu.

 

Dạo chơi quán cũng như nhà,

Lều tranh có nghĩa hơn tòa ngói cao.

 

Đèn ai leo lét trên lầu,

Đèn bà quốc mẫu tụng kinh cầu đặng mã đặng phong.

 

Đời nay nhiều kẻ trượng tiền,

Ít người sử dụng sĩ hiền như xưa.

 

Giàu cha giàu mẹ thì mừng,

Giàu anh giàu chị ai làm nấy ăn.

 

Khi vui thì vỗ tay vào,

Đến khi hoạn nạn thì nào thấy ai.

 

Mình xanh tay đỏ bút chì,

Cơm lương với muối sống thì là may.

 

Người đời khác thể phù du,

Sớm còn tối mất công phu lỡ làng.

 

Người thì mớ bảy mớ ba,

Người thì áo rách như là áo tơi.

 

Phận người nát giỏ còn tre,

Phận ta nát gỗ nhánh nề cũng không.

 

Rượu ngon chẳng luận ve sành,

Rách mà khéo vá hơn lành vụng may.

 

Than rằng khát đứng bờ ao,

Đói ăn bánh vẽ, chiêm bao thấy vàng.

 

Thôi thôi quần tía xuống màu,

Dây lưng mua chịu khoe giàu với ai.

 

Trời cao đất thấp,

Anh lên tam cấp,

Lập cửu trùng đài,

Dầu hư trời khiến, lập hoài không nên.

 

Trời sao trời ở chẳng cân,

Người ăn chẳng hết người dần chẳng  ra.

 

Trông lên mình chẳng bằng ai,

Trông xuống thì cũng chẳng ai bằng mình.

 

Trống chùa ai đánh thì thùng,

Của chung ai khéo vẫy vùng thành riêng.

 

Chương XIV

Học

 

Ai ơi cứ ở cho lành,

Tu nhơn tích đức để dành về sau.

 

Thấy anh hay chữ hỏi thử một đôi lời,

Chữ trung, chữ hiếu, chữ nào trượng hơn?

Ngùi ngùi cảm tường thung ba,

Ngay vua dốc báo, thảo cha chưa đền.

 

Anh tỉ cái phận anh,

Chẳng thà ở lều tranh,

Như thầy Tăng thầy Lộ.

Cũng không ham mộ

Như Vương Khải, Thạch Sùng,

Đạo người giữ vẹn bần cùng sá bao?

 

Ba năm ở với người đần,

Chắng bằng một lúc ghé gần người khôn.

 

Bàn tay còn có ngón dài ngón vắn,

Con một nhà đứa trắng đứa đen,

Hễ ăn vóc học quen

Dẫu họ chê mình vụng, tập rèn phải hay.

 

Bẻ lau làm viết chép văn,

Âu Dương có mẹ dạy răn như thầy.

Lại khen Hàng thị nghĩa phương,

Hòa hoằn mật gấu giúp trường kinh luân.

 

Bốn con ngồi bốn chân giường,

Mẹ ơi mẹ hỡi mẹ thương con nào?

Mẹ thương con bé mẹ thay,

Thương thì thương vậy chẳng tày trưởng nam.

 

Cá lên khỏi nước cá khô,

Làm thân con gái lõa lồ ai khen?

Chắng chùi để vậy lu li,

Chùi ra tỏ rạng thua gì thủy tinh.

 

Chim trời ai dễ đếm lông,

Nuôi con ai dễ kể công tháng ngày.

 

Chuối chát, măng chua,

Bốn mùa anh chịu khổ,

Em tu hành, anh chỉ chỗ cho em tu,

Kìa hai vị phật sanh  ,

Cha già mẹ yếu em bỏ đành đi tu.

81

 

Đốt đèn thì phái khêu tim,

Làm thân con gái mua kim để đời.

Ngứa tay để tấm vàng mười.

Quần bô áo vải ai cười mặc ai.

 

Hai vai gánh nặng về hai,

Nghiêng mình cõng chúa tay dìu mẫu thân.

 

Làm trai có chí lập thân,

Rồi ra gặp hội phong vân kịp người.

 

Làm trai quyết chí tu thân,

Công đanh chớ vội nợ nần chớ lo.

 

Khi nên trời giúp công cho,

Làm trai năm liệu bảy lo mới hào.

Trời sinh trời chẳng phụ nào,

Phong vân gặp hội anh hào ra tay.

Trí khôn sắp để dạ này,

Có công mài sắt có ngày nên kim.

 

Mấy ai là kẻ không thầy,

Thế gian thường nói đố mày làm nên.

 

Một mai ai đứng bên kinh,

Ai phò giá triệu, ai tình quan tài.

Bên kinh đã có con trai,

Giá triệu con gái, quan tài nàng dâu.

 

Muốn sang thì bắc cầu kiều,

Muốn con hay chữ phải yêu mến thầy.

 

Ngày nào em bé cỏn con,

Bây giờ em đã lớn khôn thế này.

Cơm cha, áo mẹ, công thầy,

Nghĩ sao cho bõ những ngày ước ao!

 

Ngó lên trên trời thấy cặp cu đương đá,

Ngó ra ngoài biển thấy cặp cá đương đua.

Biểu em về lập miếu thờ vua, '

Lập trang thờ mẹ, lập chùa thờ cha.

 

Người có vinh có nhục,

Cũng như nước có đục có trong,

Bởi mình không có đồng lòng,

Không lo học tập cho ròng như ai.

 

Người trồng cây hạnh người chơi,

Ta tu lấy đức để đời cho con.

 

Nhỏ còn thơ dại biết chi,

Lớn rồi đi học, học thì phải siêng.

Theo đòi cũng thể bút nghiên,

Thua em kém chị cũng nên hỗ mình.

 

Quân thần phụ tử phu thê,

Tam cang thừa ngũ giả,

Vô khả vô bất khả,

Kỳ nhiên kia anh không kỳ nhiên.

 

Anh làm trai học đạo thánh hiền,

Năm hằng chàng trễ ba giềng chớ sai.

 

Rừng nho biển thánh khôn dò,

Bé mà không học lớn mò sao ra.

 

Sang giàu tránh kẻ thất phu,

Khó hèn học đặng đạo nhu người dùng.

 

Thôi thôi mang tráp mà về,

Học hành chi nữa chúng chê bạn cười.

 

Trồng trầu trồng lộn với tiêu,

Con theo hát bội mẹ liều con hư.

 

Trung thần tiết rạng đường gương,

Kẻ ra nam thú, người nương dạ đài.

 

Chương XV

Làm Quan

 

Ai đi đối với tôi cùng,

Tôi còn sắp sửa cho chồng đi thi.

 

Chồng tôi quyết đỗ khoa này,

Chữ tốt như rắn, văn hay như rồng.

 Bõ khi xắn váy quai còng,

Cơm niêu nước lọ nuôi chồng đi thi.

 

Cái cò, cái vạc, cái nông,

Sao mày dậm lúa nhà ông hỡi cò.

Không không tôi đứng trên bờ,

Mẹ con cái vạc đổ ngờ cho tôi,

Chẳng tin thì ông đi đôi,

Mẹ con nhà nó còn ngồi đây kia.

 

Chẳng ngon cũng bán ra giong,

Dầu em có dại cũng dòng con quan.

 

Chi ngon bằng gỏi cá nhồng,

Chi vui bằng được tin chồng vinh qui.

 

Dầu hèn cũng ngựa nhà quan,

Kiều khấu rách nát, hồng nhan hãy còn.

 

Gió đêm đông thổi lòn hang dế,

Hỡi anh học trò mưu kế anh đâu.

 

Gươm linh sút cán còn trành,

Bình hương dẫu bể miếng sành còn thơm.

 

Hãy xem thuở trước đời đời,

Trạng nguyên, Tể tướng là người độc thơ.

 

Kinh đô cũng có người rồ,

Man di cũng có sinh đồ trạng nguyên.

 

275. Lập nghiêm ai dám đến gần,

Bởi quan dung dưỡng nên dân nó lờn.

 

Lọng che sương dầu sườn cũng lọng,

Cái ô bịt vàng dầu trọng cũng ô.

 

- Mưa mai sợ nỗi nắng chiều,

Còn dòng thất vận cũng nhiều người thương.

 

Nào khi lên võng xuống dù,

Kêu dân, dân dạ bây giờ dạ dân.

 

Thiếp là dòng dõi nhà quan,

Thiếp chưa từng chịu cơ hàn nắng mưa.

 

Chương XVI

Danh Vọng

 

Cây cao thì gió càng lay,

Càng cao danh vọng càng dày gian truân.

 

Cây cao chẳng quản gió tung,

Đê cao chẳng quản nước sông tràn vào.

 

Cậy người chuốt ná lau tên,

Nhạn bay về đền công uổng đanh hư.

 

 Đem chuông đi đánh xứ người,

Không kêu cũng thử một hồi lấy danh.

 

Đứng trượng phu đừng thù mới đáng,

Đứng anh hùng đồng oán mới hay.

 

Khôn ngoan giữa đám ba bề,

Đừng cho ai tận, chớ hề tận ai.

 

Tiếc cây cội lớn không tàn,

Tiếc vườn cúc rậm có hàng không bông.

87

 

Chương XVII

Đoàn Thể

 

Kiểng hư để vậy sao đành,

Ra tay lập lại không thành thì thôi.

 

Một cây làm chẳng  nên non,

Ba cây giụm lại nên hòn núi cao.

 

Chương XVIII

Số Phận

 

Ba vuông sánh với bảy tròn,

Đời cha vinh hiển đời con sang giàu.

 

290.

Ba đời bảy họ nhà tre,

Hễ cất lấy gánh nó đè lên vai.

 

Số  giàu đem đến dử dưng,

Lựa là con mắt tráo trưng mới giàu.

Số  giàu tay trắng cũng giàu,

Số  nghèo chín đụn mười trâu cũng nghèo.

 

Chương XIX

Coi Tướng

 

Nhà này có quái trong nhà,

Có con chó đực cắn ra đằng mồm.

 

Số  cô chẳng giàu thì nghèo,

Ba mươi Tết có thịt heo trong nhà.

 

Số  cô có mẹ có cha,

Mẹ cô đàn bà, cha cô đàn ông.

 

Số  cô có vợ có chồng,

Sinh con đầu lòng chẳng  gái thì trai.

 

Tiền buộc dải yếm bo bo,

Trao cho thầy bói mua lo vào mình.

 

Người xấu duyên lặn vào trong,

Bao nhiêu người đẹp duyên bong ra ngoài.

 

Chương XX

Thuốc, Thầy

 

Ăn được ngủ được là tiên,

Không ăn không ngủ là tiền vứt đi.

 

Sống thì thầy cứu người ta,

Đến khi thầy ốm chẳng ma cứu thầy.

 

Chương XXI

Nhà Sư

 

Ba cô đội gạo lên chùa

Một cô yếm thắm bỏ bùa cho sư

Sư về sư ốm tương tư

Ốm lăn ốm lóc cho sư trọc đầu

Ai làm cho dạ sư sầu

Cho ruột sư héo như bầu đứt dây

 

Sư đương tụng niệm Nam nô,

Thấy cô xách giỏ mò cua bên chùa

Lòng sư luống những mơ hồ

Bỏ cả kinh kệ tìm cô hỏi chào

Ai ngờ cô đi đường nào

Tay cầm tràng hạt ra vào băn khoăn

Thịt chó Tiểu đánh tì tì

Bao nhiêu chõ lỗi tiễu thì cắm chông

Nam mô xứ Bác xứ Đông

Con gái chưa chồng thì lấy tiễu tôi

 

Chương XXII

Làm Biếng

 

Ăn rồi nằm ngả nằm nghiêng,

Có ai lấy tớ thì khiêng tớ vào.

 

Ăn thì lựa miếng cho ngon,

Làm thì lựa việc con con mà làm.

 

Ban ngày còn để đi chơi,

Tối lặn mặt trời, đổ thóc vô xay.

 

Những người nhiều ngủ nhác làm,

Lại càng đậu vạc, lại càng sống lâu.

 

Số  nghèo làm chẳng nên giàu,

Thức khuya dậy sớm cho đau xương sườn.

 

Chương XXIII

Hiếu Hạnh

 

Đến đây rượu thịt bánh bò,

Ai ca ca với, ai hò hò chơi.

 

Ghe bầu dọn đẹp kéo neo,

Mấy chú bạn chèo bắt cái hò khoan.

 

310.

Khăn vuông bốn chéo cột chùm,

Miệng mời người nghĩa hò giùm ít câu,

Nhạn lạc bầy xăng lăng xáo láo,

Sáo lạc nhạn sáo phải bơ thờ.

Trước ông chủ nhà sau là trùm vạn, cho tôi hò nhờ đôi câu

(Tân An)

 

Nói ra cô bác đừng cười,

Để cho tôi bắt bộ một người áo đen.

Áo đen tra nút cũng đen.

Tôi hò với người lạ, chớ người quen không hò.

 

Chương XXIV

Hiếu Hạnh

 

Ân cha nặng lắm cha ơi,

Nghĩa mẹ bằng trời chín tháng cưu mang.

 

Ân cha nghĩa mẹ nặng triều,

Ra công báo đáp ít nhiều phận con.

 

Anh em như thể chân tay,

Vợ chồng như áo cởi ngay nên lìa.

 

Ba tiền một khứa cá buôi,

Cũng mua cho được mà nuôi mẹ già.

 

Bậu để chế cho ai, tóc mai rành rạnh,

Bậu để chế cho mẹ chồng, hiếu hạnh bậu đâu?

 

Cá lý ngư sầu tư biếng lội,

Chim phụng hoàng sầu cội biếng bay.

 

Cái ngủ mày ngủ cho lâu,

Mẹ mày đi cấy ruộng sâu chưa về.

 

Cái ngủ mày ngủ cho say,

Mẹ mày vất vả chân tay tối ngày.

 

Cau non khéo bửa cũng giầy,

Trầu têm cánh phượng để thầy ăn đêm,

 

Ấy khô chưa dễ mọc chồi,

Mẹ già chọn dễ ở đời với con.

 

Chiều chiều ra đứng ngõ sau,

Ngó về quê mẹ, ruột đau chín chiều.

 

Chiều chiều ra ngõ ngó xuôi ,

Ngó không thấy mẹ, ngùi ngùi nhớ thương.

 

Chiều chiều xách giỏ hái rau,

Ngó lên mả mẹ, ruột đau như dần.

 

Có cha có mẹ thì hơn,

công cha không mẹ, như đờn đứt dây.

 

Con ai là chẳng giống cha,

Cháu ai là chẳng giống bà giống ông.

 

Con người có bố có ông,

Như cây có cội, như sông có nguồn.

 

Con vua thì lại làm vua,

Con nhà thầy chùa lại quét lá đa.

 

Còn cha gót đỏ như son,

Đến khi cha chết gót con đen sì.

 

Còn cha nhiều kẻ yêu vì,

Một mai cha thác ai thì yêu con.

 

Công cha nghĩa mẹ chớ quên,

Ơn vua lộc nước mong đền con ơi

 

Công cha như núi Thái Sơn,

Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra.

Một lòng thờ mẹ kính cha

Cho tròn chữ hiếu mới là đạo con

 

Đói lòng ăn hạt chà là,

Để cơm nuôi mẹ, mẹ già yếu răng.

 

Được chữ trung mất dùng chữ hiếu,

Được chữ tam tùng lỗi đạo mẹ cha.

 

Em ơi đừng khóc chị yêu,

Nín di chị kể truyện Kiều em nghe.

 

Gió đưa bụi trúc ngả quì,

Thương cha phải chịu lụy dì, dì ơi.

 

Gió đưa cây cửu lý hương,

Giờ xa cha mẹ thất thường bữa ăn.

 

Gió mùa thu mẹ ru con ngủ,

Năm canh chầy thức đủ năm canh.

 

Làm người giữ trọn đạo ba,

Sau dầu có thác cũng là thơm danh.

 

Làm trai giữ trọn ba giềng.

Thảo thân, ngay chúa, vợ hiền chớ vong.

 

Lên non mới biết non cao,

Nuôi con mới biết công lao mẫu từ.

 

Má ơi con vịt chết chìm,

Thò tay vớt nó con cá kìm cắn tay.

 

Má ơi đừng đánh con đau,

Để con bắt ốc hái rau má nhờ.

 

Má ơi đừng đánh con đau,

Để con hát bội làm đào má coi.

 

Má ơi đừng đánh con hoài,

Để con câu cá nấu xoài má ăn.

 

Mẹ cha trượng quá ngọc vàng,

Đền bồi sao xiết muôn ngàn công ơn?

 

Mẹ già như chuối chín cây,

Gió đưa mẹ rụng con rày mồ côi.

 

Mẹ già ở tấm lều tranh,

Đói no không biết, rách lành không hay.

 

Mẹ già ở tấm lều tranh,

Sớm thăm tối viếng mới đành dạ con.

 

Mẹ nuôi con Biển Hồ lai láng,

Con nuôi mẹ tính tháng tính ngày.

 

Mẹ ơi đừng đánh con đau, (*)

Quay tơ đánh ống làm giàu mẹ coi.

 

Mỗi đêm mỗi thắp đèn trời,

Cầu cho cha mẹ sống đời với con.

 

Một mai ai đứng bên kinh,

Ai phò giá triệu, ai rinh quan tài.

 

Một mai bóng xế cội tùng,

Mũ rơm ai đội áo chùng ai mang?

 

Muốn đi tu công phu không có,

Muốn đi chùa không mõ không chuông.

 

Ngồi buồn nhớ mẹ ta xưa,

Miệng nhai cơm búng lưỡi lừa cá xương.

 

Như vầy mới gọi rằng trai,

Trên lo nghĩa chúa dưới mài thảo thân.

 

Niềm kim thạch, nghĩa cù lao,

Bên tình bên hiếu ở sao cho tuyền.

 

Ru hơi ru hỡi ru hời,

Công cha như núi ngất trời,

Nghĩa mẹ như nước ở ngoài biển đông.

Núi cao biển rộng mênh mông,

Cù lao chín chữ ghi lòng con ơi

 

Ru hơi ru hỡi ru hời, (3)

Làm trai đứng ở trên đời,

Sao cho xứng đáng giống nòi nhà ta.

Ghé vai gánh đỡ san hà,

Sao cho tỏ mặt mới là trượng phu.

 

360. Sống thì cơm chẳng cho ăn,

Chết thì xôi thịt làm văn tế ruồi.

 

Thờ cha mẹ ở hết lòng,

Ấy là chữ hiếu dạy trong luân thường.

Chữ đễ nghĩa là nhường

Nhường anh nhường chị lại nhường người trên.

Ghi lòng tạc dạ chớ quên,

Con em phải giữ lấy nền con em.

 

Thương mẹ nhớ cha như kim châm vào dạ,

Nghĩ đến chừng nào, lụy hạ tuông rơi.

 

Thương thay chín chữ cù lao,

Tam niên nhũ bộ biết bao nhiêu tình.

 

Tôm càng lột vỏ để đuôi,

Giã gạo cho trắng mà nuôi mẹ già.

 

Tôm rằn lột vỏ bỏ đuôi,

Gạo nhe An Cựu mà nuôi mẹ già,

Mẹ già là mẹ già anh,

Em vô bảo dưỡng cá canh cho thường.

 

Mẹ già như chuối ba hương,

Như xôi nếp một như đường mía lau.

 

Trong nhà đầu bạc phơ phơ,

Tây sinh bồ tát phượng thờ vì tiên.

 

Tu đâu cho bằng tu nhà,

Thờ cha kính mẹ hơn là đi tu.

 

Tu thân rồi mới tề gia.

Lòng ngay nói vậy, gian tà mặc ai.

 

Vẳng nghe chim vịt yêu chiều,

Bâng khuâng nhớ mẹ chín chiều ruột đau.

 

Ví dầu con phụng bay qua,

Mẹ nói con gà con cũng nói theo.

 

Xem xưa nằm giá mấy ai,

Vương Tường hiếu cảm trí hoài lý ngư.

Trời đông nổi sóng bao chừ,

Mạnh Tông hiếu cảm trước như nảy chồi.

Hái dâu họ Thái thương ôi!

Giặc vì dâng lúa để nuôi mẹ già.

Dâu hiền là báu trong nhà,

Khác nào như gấm thêu hoa rõ ràng.

Đương cơn cha mắc tai nàn,

Dương Hương ra sức, hổ lang chạy dài.

Muốn nên phụ đức nữ tài,

Chớ nghe những chuyện dông dài quàng xiên.

Làm trai hiếu sự vi tiên

Chớ mộ thê tử mà quên sanh thành.

Làm người đạo thảo không rành,

Ví loài cầm thú khác mình bao nhiêu.

Mẹ gà con vịt chít chiu,

Mấy đời mẹ ghẻ nâng niu con chồng.

Chữ rằng nhân vật đạo đồng,

Tuy không biết nói mà lòng biết suy.

Chữ rằng: "Chí tử vu quy

Làm thân con gái phải đi theo chồng.

Tập 1

Trang 1  Trang 2  Trang 3  Trang 4  Trang 5 Trang 6  Trang 7  Trang 8  Trang 9  Trang 10 Trang 11  Trang 12 

Tập 2

Trang 13  Trang 14  Trang 15  Trang 16  Trang 17 Trang 18  Trang 19  Trang 20