Hương Hoa Đất Nước - Trọng Toàn (Trang 4)

 

Chương XXV

Đại Gia Đình

 

Anh em nào phải người xa,

Cùng chung bác mẹ một nhà cùng thân.

Yêu nhau như thể tay chân,

Anh em hòa thuận hai thân vui vầy.

 

Bà ơi cháu quí bà thay,

Quí bà về nỗi bà hay cho quà.

 

Con cô con cậu thì xa,

Con chú con bác thực là anh em.

(Tang Chế)

Chồng cô vợ cậu chồng dì,

Trong ba người ấy chết thì không tang.

 

Con mẹ có thương mẹ đâu,

Để cho chàng rể nàng dâu thương cùng.

 

 

Con gái là con người ta,

Con dâu mới thật mẹ cha mua về.

Em tôi buồn ngủ buồn nghê,

Con này đã nín con tê dậy rồi (?)

 

Khôn ngoan đá đáp người ngoài,

Gà cùng một mẹ chớ hoài đá nhau.

 

Chuong XXVI

Bè Bạn

 

Ai sang đò ấy bây giờ,

Ta còn ở lại ta chờ bạn ta.

Mưa nguồn chớp biển xa xa,

Ấy ai là bạn của ta ta chờ.

 

Bạn bè là nghĩa tương tri,

Sao cho sau trước một bề mới nên.

 

Bạn vàng lại gặp bạn vàng,

Long lân quy phụng một đoàn tứ linh.

 

Bạn vàng sánh với bạn vàng,

Ngu si dẹp lại một đàn ngu si.

 

Cha đời cái áo rách này,

Mất chúng mất bạn vì mày áo ơi.

 

 

Một mai trống lủng khó hàn,

Dây dùn khó đứt bạn loan khó tìm.

 

385.

Thói thường gần mực thì đen,

Anh em bạn hữu phải lên chọn người.

Những người lêu lổng chơi bời,

Cùng là lười biếng ta thời tránh xa.

 

Tiếc công đạp tuyết tìm mai,

Sương sa cũng chịu, bẻ vài nhánh hoa.

 

Chương XXVII

Xã Hội

 

Anh ôi phải lính thì đi,

Cứa nhà đơn chiếc đã thì có tôi.

Tháng chạp là tiết trồng khoai,

Tháng giêng trồng đậu tháng hai trồng cà.

Tháng ba cày vỡ ruộng ra,

Tháng tư gieo mạ, thuận hòa mọi nơi.

Tháng năm gặt hái vừa rồi,

Trời đổ mưa xuống nước trôi đầy đồng.

Anh ơi giữ lấy việc công,

Để em cày cấy mặc lòng em đây.

 

Ăn quả nhớ kẻ trồng cây,

Ăn khoai nhớ kẻ cho dây mà trồng.

 

Cam sành chê đắng chê hôi,

Hồng rim chê lạt, cháo bồi khen ngon.

 

390.

Cao ly sâm tốt mấy cũng chẳng màng,

Trầm hương mất vị bạc ngàn khó mua.

 

Chim khôn thì khôn cả lồng,

Khôn cả và lồng, người xách cũng khôn.

 

Có câu: Tích đức tu nhân,

Hoạn nạn tương cứu, phú bần tương tri.

 

Con chim trên nhành ngậm lá,

Con cá được thủy ngậm sao.

(Thiếu vế sau)

 

Dò sông dò biển dễ dò,

Nào ai bẻ thuớc mà đo lòng người.

 

Đánh giặc mà đánh tay không,

Thà về xó bếp giương cung bắn mèo.

 

Đạo trời báo phục chẳng lâu,

Hễ là thiện ác đáo đầu chẳng sai.

 

Đố  ai biết núi mấy hòn,

Sao vua mấy cái, trăng tròn mấy nơi.

 

Đố  ai lặn xuống vực sâu,

Mà do miệng cá uốn câu cho vừa.

 

Đố  ai lên võng đừng đưa,

Lên đu đừng nhún thì chừa lang vân.

 

400.

Đời xưa trả báo còn lâu

Đời nay trả báo bất câu giờ nào.

Đời xưa trả báo còn chầy,

Đời nay trả báo một giây nhãn tiền.

 

Giếng này là giếng cựu trào,

Hồi tôi còn nhỏ tôi nào biết đâu.

 

Gừng già gừng rụi gừng cay,

Anh hùng càng cực càng dày nghĩa nhơn.

 

Hoa thơm hơi ắt để mái hiên,

Gió nam thổi lọt cửa quyền cũng thơm.

Mùi thơm giắt để nồi vôi,

Biển kình lặn bặt còn mùi dấu thơm.

 

Khen ai khéo tiện ngù cờ,

Khéo xây bàn án khéo thờ tổ tiên.

Tổ  tiên để lại em thờ,

Anh ra ngoài ải, cầm cờ theo vua.

 

Khi vui thì vỗ tay vào,

Đến khi hoạn nạn thì nào thấy ai.

 

Khó khăn thì chẳng ai nhìn,

Đến khi đỗ trạng chín nghìn anh em.

 

Kình nghê vui thú kình nghê

Tép tôm thì lại vui bề tép tôm.

 

Làm lành muốn chúng biết danh,

Ấy là làm tiếng phải lành ở mô .

 

Lên yên khó nỗi giục yên,

Tiền căn báo hậu nhãn tiền thấy chưa.

 

Lòng sông òng biển để dò,

Ai từng bẻ thước mà do lòng người.

 

Lỡ quan, lỡ lính, lỡ làng,

Lỡhàng dân giả, lỡ hàng công khanh.

 

Màn treo chiếu rách cũng treo,

Hương xông nghi ngút, củi lều cũng xông.

 

Mấy ai lặn xuống vực sâu,

Mà đo miệng cá uốn câu cho vừa.

 

Một năm chia mười hai kỳ,

Thiếp ngồi thiếp tính khó gì chẳng  ra?

Tháng giêng ăn tết ở nhà,

Tháng hai rỗi rãi quay ra nuôi tằm.

Tháng ba đi bán vải thâm,

Tháng tư đi gặt, tháng năm trở về.

Tháng sáu em đi buôn bè,

Tháng bảy tháng tám, trở về đong ngô.

Chín, mười cắt rạ đồng mùa,

Một chạp, vớ được anh đồ đài lưng.

 

Anh ăn rồi lại anh nằm,

Làm cho thiếp phải quanh năm lo phiền.

 

Một ngày năm bảy trận dông,

Anh đi nằm bãi sao không thấy về.

 

Một quan tiền tốt mang đi,

Nàng mua những gì mà tính chẳng ra.

Thoạt tiên mua ba tiền gà,

Tiền rưỡi gạo nếp với ba đồng trầu.

Trở lại mua sáu đồng cau,

Tiền rưỡi miếng thịt, giá rau mười đồng.

Có gì mà tính chẳng thông,

Tiền rưỡi gạo tẻ, sáu đồng chè tươi.

Ba mươi đồng rượu chàng ôi,

Ba mươi đồng mật hai mươi đồng vàng.

Hai chén nước mắm rõ ràng,

Hai bảy mười bốn, kẻo chàng hồ nghi.

Hai mươi mốt đồng bột nấu chè,

Mười đồng nải chuối, chẵn thì một quan.

 

Một trăng có mấy Cuội ngồi,

Một gương Tư Mã mấy người soi chung?

 

Ngó lên rượn lưới phơi dùn,

Nàng tiên phải đọa, anh hùng sa cơ.

 

Người đời ai khỏi gian nan,

Gian nan có thuở thanh nhàn có khi.

 

420.

Người đồn giếng đá thì trong,

Nghiêng gàu sẽ múc dò lòng cạn sâu.

 

Nước trong còn ở nguồn sanh,

Trà thơm có đợi chén sành hay không?

 

Ở cho phải phải phân phân,

Cây đa cậy thần, thần cậy cây đa.

Thương người người lại thương ta,

Ghét người người lại hóa ra ghét mình.

 

Ở như cây quế trong rừng,

Cay không ai .biết, ngọt đừng ai hay.

Rộng đồng mặc sức chim bay,

Biển Hồ lai láng mặc bầy cá đua.

 

425. Sông sâu sào vắn khó dò,

Kìa kìa con Tạo đưa đò âm cung.

 

Tháng giêng ăn Tết ở nhà,

Tháng hai cờ bạc, tháng ba hội hè.

Tháng tư đong đậu nấu chè,

Ăn Tết Đoàn Ngọ trở về tháng năm.

Tháng sáu buôn nhãn bán trâm,

Tháng bảy ngày rằm xá tội vong nhân.

Tháng tám chơi đèn kéo quân,

Trở về tháng chín chung chân buôn hồng.

Tháng mười buôn thóc bán bông,

Tháng một, tháng chạp nên công hoàn toàn.

 

Tháng giêng là tháng ăn chơi, (3)

Tháng hai trồng đậu, trồng khoai, trồng cà.

Tháng ba thì đậu đã già,

Ta đi ta hái về nhà phơi khô.

Tháng tư đi tậu trâu bò,

Để ta sắp sửa làm mùa tháng năm.

Sáng ngày đem lúa ra ngâm,

Bao giờ mọc mầm ta sẽ vớt ra.

Gánh đi ta ném ruộng ta,

Đến khi cấy mạ thì ta nhổ về.

Sắp tiền mượn kẻ cấy thuê,

Cấy xong rồi mới trở về nghỉ ngơi.

Cỏ  lúa dọn đã sạch rồi,

Nước ruộng vơi mười còn độ một hai.

Ruộng cao đóng một gàu giai,

Ruộng thấp thì phải đóng hai gàu sòng.

Chờ cho lúa trổ đòng đòng,

Bấy giờ ta sẽ trả công cho người.

Bao giờ cho đến tháng mười,

Ta đem liềm hái ra ngoài ruộng ta:

Gặt hái ta đem về nhà,

Phơi khô quạt sạch ấy là xong công.

 

Thế gian chuộng của chuộng công,

Nào ai có chuộng người không bao giờ.

Thế gian còn dại chưa khôn,

Sống mặc áo rách chết chôn áo lành.

 

430.

Thói đời hay chuộng bể ngoài,

Nào ai ai đã biết ai hơn nào.

 

Thức lâu mới biết đêm dài,

Ở lâu mới biết là người có nhơn.

 

Tiếc cây cội lớn không tàn,

Tiếc vườn cúc rậm cả ngàn không bông.

 

Tiếc công giã gạo ba trăng,

Đũa mun chén bịt ngồi ăn không đèn.

Tiếc công vun quén cây tùng,

Săm soi trên ngọn gốc sùng không hay.

 

Tiếc công xúc tép nuôi cò,

Cò ăn cho lớn cò dò lên cây.

 

Tin nhau buôn bán cùng nhau,

Thiệt hơn hơn thiệt trước sau như nhời.

Hay gì lừa đảo kiếm lời,

Một nhà ăn uống tội trời riêng mang.

 

Theo chi những thói gian tham,

Pha phôi thật giả tìm đường dối nhau.

Của phi nghĩa có giàu đâu,

Ở cho ngay thật giàu sau mới bền.

 

Trách anh nhu sĩ học trò,

Thấy sông thì lội không đò cạn sâu.

 

Trái khổ qua xanh,

Trong xanh ngoài trắng;

Trái khổ qua đắng,

Trong trắng ngoài xanh,

Liều mẹ không đẻ, liều cha không sanh  .

 

Chém đầu đứa nịnh cho đành dạ em.

Tri nhân tri điện bất tri tâm,

Biết người biết mặt chớ ai biết lòng.

 

Ở đời có bốn chuyện ngu,

Làm mai, lãnh nợ, gác cu, cầm chầu.

 

Trời mưa lác đác ruộng dâu,

Cái nón đội đầu cái thúng cắp tay.

Bước chân xuống bãi dâu này,

Nuôi tằm cho lớn mong ngày ươm tơ.

Thương em chút phận ngây thơ,

Lầm than đã trải, nắng mưa đã từng.

Xa xôi ai có tỏ chừng,

Gian nan tân khổ ta đừng quên nhau.

 

Trời sanh hùm chẳng có vây,

Hùm mà có cánh hùm bay lên trời.

 

Tưởng giếng sâu nối sợi dây dài,

Hay đâu giếng cạn tiếc hoài sợi dây.

 

Tưởng là đá nát thì thôi,

Hay đâu đá nát nung vôi lại nồng.

 

Tới đây dây vắn gàu thưa,

Hói người có cựu giếng xưa ai đào.

 

Văn chương phú lục chẳng hay,

Trở về làng cũ học cày cho xong.

Sớm ngày vác cuốc thăm đồng

Hết nước thì lấy gàu sòng tát lên.

Hết mạ ta lại quảy thêm,

Hết lúa ta lại mang tiền đi đong.

Nữa mai lúa tót đầy đồng,

Gặt về đập sảy bõ công cấy cày.

 

Xin đừng thấy quế phụ hương,

Quế già quế rụi, hương còn thơm xa.

 

Chương XXVIII

   

Ai đua sông Trước thì đua,

Sông Sau có miếu thờ vua thì đừng.

 

Ai mua con quạ bán cho,

Đen lông đen cánh bộ giò cũng đen[1]

 

Ai về chợ Vạn thì về,

Chợ Vạn có nghề đặt rượu nuôi heo.

Ai vô Bình Định mà coi,

Đàn bà cũng biết cầm roi đi quyền.

 

Anh đi ba bữa anh về,

Rừng cho nước độc chớ hề ở lâu.

 

Anh đi lưu thú Bắc Thành

Để em khô héo như nhành từ bi.

 

Anh về trảy đậu hái cà,

Để em đi chợ kẻo mà nhỡ phiên.

Chợ nhỡ phiên tốn công thiệt của,

Miệng tiếng người cười rỡ song đang.

Lấy chồng phải gánh giang' san,

Chợ phiên còn nhỡ, giang san còn gì.

 

Ăn quả nhớ kẻ trồng cây,

Nào ai vun quén cho mày, mày ăn[2].

 

Ấy ngày mồng sáu tháng ba,

Ăn cơm với cà đi hội chùa Tây[3].

 

Bạc Liêu là xứ quê mùa,

Dưới sông cá chốt trên bờ Triều Châu.

 

Bạn vàng lại gặp bạn vàng,

Long lân qui phụng một đoàn tứ linh.

 

Bao giờ bắt được giặc Khôi[4],

Cho yên việc nước chồng tôi được về.

 

Bao giờ cạn lạch Đồng Nai,

Nát chùa Thiên Mụ mới sai lời nguyền.

 

Bao giờ lấp ngả Ba Chanh,

Để ta gánh đá xây thành Cổ  Loa

 

Bắp non mà nướng lứa lò,

Đố  ai ve được con đò Thủ Thiêm.

(Thủ Thiên ở ngang mé sông Sài Gòn Nhơn tiện xin nói thêm rằng Thủ Đức. Thủ Dầu Một cũng ở gần Sài Gòn).

 

Bầu ơi thương lấy bí cùng,

Tuy rằng khác giống nhưng chung một giàn.

 

Bồng em mà bỏ vô nôi,

Cho chị đi chợ mua vôi ăn trầu.

Mua vôi Chợ Quán, Chợ Cầu,

Mua cau Nam Phổ, mua trầu Chợ Dinh.

 

Bơi Đăm, rước Giá, hội Thầy,

Vui thì vui vậy, chẳng tầy  rã La.

 

Chàng về Hồ, thiếp cũng về Hồ,

Chàng về Hồ Hán thiếp về Hồ Tây.

(Hồ Hán Thương muốn đắp thành Tây Đô), sai ông Cống Sinh đi đốc việc. Vợ ông là nàng Bình Khương can chồng không nên theo nhà Hồ. Hồ Hán là Hồ Hán Thương. Hồ Tây là Cố  đô nhà Trần).

 

Chàng về thiếp một theo mây,

Con thơ để lại chốn này ai nuôi.

Lạc Long Quân vợ Âu  Cơ

 

Chàng đi nhớ cháo làng Ghề,

Nhớ cơm Phố Mía nhớ chè Đông Viên.

 

Lụa này thật lụa Cố đô,

Chánh tông lụa cống các cô ưa dùng.

Ghề: làng Yêu Kỳ,  tỉnh Sơn Tây

 

Chim khôn tránh bẫy tránh dò,

Người khôn tránh chốn hồ đồ mới khôn.

 

470.

Chim quyên xuống đất ăn giun,

Anh hùng lỡ vận lên rừng đốt. than.

(nói về Trần Khánh Dư)

 

Chớ khinh chùa Tích không thờ,

Mà đem xôi oản cúng nhờ gốc cây.

(Chùa Tích: ám nói về vua Lê Gốc cây: ám nói về chúa Trịnh Đừng thấy vua Lê suy mà khinh. Chúa Trịnh chuyên quyền mà theo)

 

Có con phải khổ vì con

Có chồng phải gánh giang sơn nhà chồng.

 

Cóc kêu dưới vũng tre ngâm,

Cóc kêu mặc cóc tre dầm mặc tre.

(Tàu cai trị)

 

Con ai đem bỏ chùa này,

Nam vô đi Phật, con thầy thầy nuôi.

(Lý Khánh Vân nuôi Lý Công Uẩn)

 

Con cóc nằm ngóc bờ ao,

Lăm le lại muốn đớp sao trên trời.

(Đỗ Thích nằm mộng thây sao rơi trong miệng, sau sanh   tâm thí vua Đinh Tiên Hoàng. Con cóc: ám chỉ Thích. Ngôi sao: tức ngôi vua)

 

---

[1] Hà Ô Lôi đời Trần Thuận Tôn, hình dung cổ quái, hát hay, vào trêu ghẹo nàng hầu của quốc cựu Nguyễn Uy, bị bỏ vào cối, giã chết. Tục mớicưới nàng dâu, để cối đá hay là lò than ở cửa buồng cho nàng dâu bước qua trừ khử quỉ Ô Lôi - Các lời bàn về câu hát sử ký, tôi đều tóm tắt lời của Cụ Đông Châu Nguyễn Hữu Tiến

[2] Họ Trịnh chuyên quyền làm nhiều điều bội bạc, thí vua Lê

 

[3] Chùa Tây Phương, làng Cần Kiệm, Thạch Thất

[4] Loạn Lê Văn Khôi nổi lên chống Nhà Nguyễn

Tập 1

Trang 1  Trang 2  Trang 3  Trang 4  Trang 5 Trang 6  Trang 7  Trang 8  Trang 9  Trang 10 Trang 11  Trang 12 

Tập 2

Trang 13  Trang 14  Trang 15  Trang 16  Trang 17 Trang 18  Trang 19  Trang 20